CHUYÊN ĐỀ II. NITƠ – PHOTPHO

II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU

IV. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC

V. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

VI. CẤU TRÚC ĐỀ TÀI

A. PHẦN LÝ THUYẾT TRỌNG TÂM

C. PHẦN BÀI TẬP TỰ GIẢI

II. PHẦN BÀI TẬP NÂNG CAO

A. PHẦN LÝ THUYẾT TRỌNG TÂM

III.2. PHẠM VI

I. SỰ ĐIỆN LI

III. SỰ ĐIỆN LI CỦA NƯỚC. pH. CHẤT CHỈ THỊ AXIT – BAZƠ

II. Bài tập vận dụng

I. NITƠ

III. AXIT NITRIC

IV. MUỐI NITRAT

Mục tiêu xuyên suốt của người giáo viên trong giảng dạy Hóa học là giúp học sinh nắm vững được tính chất, cách điều chế của các chất cũng như vận dụng lý thuyết đã học vào việc triển khai các bài tập Hóa học. Tuy nhiên lượng lý thuyết trong SGK quá nhiều, bài tập còn hạn chế nên học sinh khó có thể nắm vững được phần lý thuyết trọng tâm và vận dụng thành thạo để giải các bài tập khó. Mặt khác, Hóa học lớp 11 chiếm một lượng kiến thức rất lớn trong các kỳ thi quốc gia (nhất là kỳ thi tuyển sinh vào đại học – cao đẳng).

Xuất phát từ những thực tế đó và một số kinh nghiện trong giảng dạy bộ môn hóa học, tôi thấy để có chất lượng giáo dục bộ môn hóa học cao, người giáo viên ngoài phát huy tốt các phương pháp dạy học tích cực, bài tập SGK thì giáo viên cần bổ sung thêm các bài tập hóa học nâng cao (nhất là đề thi đại học trong các năm) nhằm phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh, tạo niềm tin, niềm vui, hứng thú trong học tập bộ môn. Từ những lí do đó tôi chọn đề tài: LÝ THUYẾT VÀ BÀI TẬP HÓA HỌC 11 CƠ BẢN VÀ NÂNG BAO, áp dụng cho chương trình hóa học lớp 11 chương trình SGK 11 cơ bản.

Xây dựng hệ thống bài tập hóa học 11 từ dể đến khó phù hợp với học sinh Trường THPT Nguyễn Chí Thanh.

ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU 1. ĐỐI TƯỢNG

Học sinh trường THPT Nguyễn Chí Thanh.

Hệ thống lý thuyết hóa học lớp 11 theo chương trình SGK lớp 11 cơ bản.

Hệ thống các bài tập SGK lớp 11, các bài tập ở sách tham khảo và các câu hỏi trong đề thi đại học từ 2007 – 2011.

Nếu vận dụng tốt hệ thống lý thuyết và các bài tập từ cơ bản đến nâng cao sẽ giúp học sinh nắm vững lý thuyết và triển khai được các bài tập khó trong các sách tham khảo và các đề thi đại học trong các năm qua.

Nghiên cứu SGK hóa học lớp 11, sách tham khảo và các đề thi đại học trong các năm từ 2007 – 2011.

Nghiên cứu thực trạng dạy – học hóa học lớp 11 ở Trường THPT Nguyễn Chí Thanh.

Liệt kê lý thuyết trọng tâm, bài tập ở SGK lớp 11, các bài tập sách tham khảo và các đề thi đại học trong những năm từ 2007 – 2011.

Phần lý thuyết trọng tâm các chương (bám sát SGK)

Phần hướng dẫn giải các dạng bài tập thường gặp (có ví dụ)
Phần bài tập tự giải

Phần bài tập cơ bản
Phần bài tập nâng cao

GV: Nguyễn Phú Hoạt Page 1

Trường THPT Nguyễn Chí Thanh

Simpo PDF MergeCHUYÊNandSplit ĐỀUnregisteredI.CHƯƠNGVersion- I:http://wwwSỰĐIỆN.simpopdfLI.com

Sự điện li là quá trình các chất tan trong nước ra ion.
Chất điện li mạnh: là chất khi tan trong nước, các phân tử hòa tan đều phân li ra ion.

+ Những chất điện li mạnh: Các axit mạnh: HCl, HNO₃, H₂SO₄ . . .các bazơ mạnh: KOH, NaOH, Ca(OH)₂, Ba(OH)₂ . . .và hầu hết các muối.

HCl → H⁺ + Cl ^–

Ba(OH)₂ → Ba²⁺ + 2OH ^–

Chất điện li yếu: là chất khi tan trong nước chỉ có một số phần tử hòa tan phân li ra ion, phần tử còn lại vẫn tồn tại dưới dạng phân tử trong dung dịch.
- Những chất điện li yếu: Là các axit yếu: CH₃COOH, HClO, HF, H₂S…các bazơ yếu:

Mg(OH)₂, Al(OH)₃ . . .

CH₃COOH	¾¾®	CH₃COO	–	+
CH₃COOH	¬¾	CH₃COO		+ H

AXIT – BAZƠ – MUỐI

Axit

Theo A-re-ni-ut: Axit là chất khi tan trong nước phân li ra cation H⁺.

Axit một nấc: phân li một nấc ra ion H⁺: HCl, HNO₃, CH₃COOH . . .

Axit nhiều nấc: phân li nhiều nấc ra ion H⁺: H₃PO₄ . . .

Bazơ

Theo A-re-ni-ut: Bazơ là chất khi tan trong nước phân li ra ion H⁺.

NaOH → Na⁺ + OH ^–

Hidroxit lưỡng tính

Hidroxit lưỡng tính là hidroxit khi tan trong nước vừa có thể phân li như axit, vừa có thể phân li như bazơ.

Thí dụ: Zn(OH)₂ là hidroxit lưỡng tính

Phân li theo kiểu bazơ:	Zn(OH)₂	¾¾®	Zn	2+	+	2OH	–
		¬¾
Phân li theo kiểu axit:	Zn(OH)₂	¾¾®		2-	+	+
		¬¾	ZnO₂			2H

Muối

Muối là hợp chất khi tan trong nước phân li ra cation kim loại (hoặc cation NH⁺₄ ) và anion là gốc axit.

– Thí dụ: NH₄NO₃ → NH⁺₄ + NO^–₃

NaHCO₃ → Na⁺ + HCO^–₃

Tích số ion của nước là K _H₂_O = [H ⁺ ].[OH ^– ] = 1,0.10^-14 (ở 25⁰C). Một cách gần đúng, có thể coi

giá trị của tích số này là hằng số cả trong dung dịch loãng của các chất khác nhau.

Các giá trị [H⁺] và pH đặc trưng cho các môi trường

Môi trường trung tính: [H⁺] = 1,0.10^-7M hoặc pH = 7

Môi trường axit: [H⁺] > 1,0.10^-7M hoặc pH < 7

Môi trường kiềm: [H⁺] < 1,0.10^-7M hoặc pH > 7

PHẢN ỨNG TRAO ĐỔI ION TRONG DUNG DỊCH CÁC CHẤT ĐIỆN LI 1. Điều kiện xãy ra phản ứng

Phản ứng trao đổi ion trong dung dịch các chất điện li chỉ xãy ra khi các ion kết hợp lại với nhau tạo thành ít nhất một trong các chất sau:

Chất kết tủa:

BaCl₂	+	H₂SO₄		→	BaSO₄↓	+	2HCl
_Ba2+	+	SO²₄	–	→	BaSO₄↓
+ Chất bay hơi:
Na₂CO₃	+	2HCl		→	2NaCl	+	CO₂↑+H₂O
CO₃^2-	+	2H⁺		→	CO₂↑+H₂O


*GV: Nguyễn Phú Hoạt*							Page 2

Trường THPT Nguyễn Chí Thanh


	+ Chất điện li yếu:
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version – http://www.simpopdf.com
	CH₃COONa	+	HCl	→	CH₃COOH+	NaCl
	CH₃COO ^–	+	_H+	→	CH₃COOH

Bản chất phản ứng

Phản ứng trao đổi ion trong dung dịch các chất điện li là phản ứng giữa các ion.

PHẦN HƯỚNG DẪN GIẢI

Các công thức liên quan khi giải bài tập của chương

Các PT ion thu gọn thường gặp

– H⁺

OH^–

H₂O

–

Ba² ⁺

+ SO² ^–

BaSO ¯

–

NH⁺

+ OH^–

®NH + H O

ìH⁺

CO² ^–

HCO^–

^í_H+

HCO^–

CO +

H O

–

_Mn+

nOH^–

M(OH) ¯

– Và các PT ion thu khác liên quan. Nên khi giải toán dựa vào PT ion thu gọn, các em

cần đưa ra được PT ion thu gọn để việc giải bài tập hóa học được nhanh hơn.

2. Các CT thường gặp khi giải bài tập chương sự điện li

– [H⁺] = 10^-a (mol/l) → a = pH

– pH = -lg[H⁺]

– [H⁺].[OH^–] = 10^-14 ® [H⁺ ]=

₁₀-14

[OH^– ]

Định luật bảo toàn điện tích

iÖn tÝch d¬ng = å§iÖn tÝch ©m

Ví dụ 1: Trộn 100 ml dung dịch HNO₃ 0.1M với 100 ml dung dịch H₂SO₄ 0.05M thu được dung dịch A.

Tính nồng độ các ion trong A.
Tính pH của dung dịch A.
Tính thể tích dung dịch NaOH 0.1M để trung hòa dung dịch A.

Giải

n_HNO₃ = 0.1*0.1 = 0.01 (mol) ; n_H₂ _SO₄ = 0.1*0.05 = 0.005 (mol)

ⁿ_SO2₄– ^{= n}_H₂ _SO₄ ^{= 0.005 (mol); n}_NO₃– ^{= n}_HNO₃ ^{= 0.01 (mol); n}_H+ ^{= n}_HNO₃

® [NO^–	] =	0.01	= 0.05(M); [SO²^–	] =	0.005	= 0.025(M); [H⁺ ] =	0.02

3	0.2		4	0.2		0.2

[H⁺ ] = ⁰² = 0.1(M) = 10^–¹(M) ® pH = 1 0.2

Câu c ta có thể làm theo hai cách khác nhau:

2n_H₂ _SO₄ = 0.02 (mol)

1(M)

Cách 1: Đây là cách mà chúng ta hay làm nhất từ trước đến nay đó là viết PTHH rồi tính toán dựa vào PTHH.

HNO₃	+	NaOH	®	NaNO₃	+	H₂O
0.01		0.01	®
H₂SO₄	+	2NaOH	®	Na₂SO₄	+	2H₂O
0.005		0.01

® V = ⁿ^NaOH = ^0.02 = 0.2 (lit)

NaOH

C_M 0.1

Cách 2: Ngoài cách giải trên, ta có thể vận dụng cách giải dựa vào PT ion thu gọn để giải. Đây là cách giải chủ yếu mà ta sử dụng khi giải các dạng bài tập về axit – bazơ củng như các dạng bài tập khác khi sử dụng PT ion thu gọn.

GV: Nguyễn Phú Hoạt Page 3

Trường THPT Nguyễn Chí Thanh


Bản chất của hai phản ứng trên là:
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version – http://www.simpopdf.com
	H⁺		+		OH^–	®	H₂O
	0.02			®	0.02
® n	_– = n			= 0.02 (mol) ® V			=	0.02	= 0.2 (lit)
® n	_– = n	NaOH		= 0.02 (mol) ® V			=		= 0.2 (lit)
OH		NaOH				NaOH	0.1
							0.1

Ví dụ 2: Dung dịch X chứa NaOH 0.1M, KOH 0.1M và Ba(OH)₂ 0.1M. Tính thể tích dung dịch HNO₃ 0.2M để trung hòa 100 ml dung dịch X.

Giải

Bài này ta có thể giải bằng các cách khác nhau, tuy nhiên ta đang học dựa vào PT ion thu gọn để giải bài tập, nên TÔI sẽ hướng dẫn giải dựa vào PT ion thu gọn.

n_NaOH = 0.1*0.1 = 0.01 (mol); n_KOH = 0.1*0.1 = 0.01 (mol); n_Ba(OH)₂ = 0.1*0.1 = 0.01 (mol)

ⁿ_OH– ^{= n}_NaOH ^{+ n}_KOH ^{+ 2n}_Ba(OH)₂ ^{= 0.04 (mol)}

Bản chất của các phản ứng này là

	H⁺			+		OH^–® H₂O
	0.04				¬ 0.04
V=		ⁿHNO		=	0.04	= 0.2 (lit)
			3

HNO₃		^CM			0.2

Ví dụ 3: Cho dung dịch X chứa a mol Ba²⁺; b mol H⁺; c mol NO₃^– và d mol Cl^–. Tìm mối liên hệ giữa a, b, c và d.

Giải

Dựa vào định luật bảo toàn điện tích ta có: 2a + b = c + d

Ví dụ 4 (CĐA-07): Một dung dịch chứa 0,02 mol Cu²⁺, 0,03 mol K⁺ , x mol Cl^– và y mol SO^2- . 4

Giải

Theo bài ra ta có hệ phương trình:

ì x + 2 y = 0, 02.2 + 0, 03			ìx = 0, 03
í	+ 0, 03.39	= 5, 435	® í
_î35,5x + 96 y + 0, 02.64	+ 0, 03.39	= 5, 435	_îy = 0, 02

PHẦN BÀI TẬP CƠ BẢN

Câu 1. Viết PT điện li của các chất sau:

HNO₃, Ba(OH)₂, NaOH, H₂SO₄, Ca(OH)₂, Na₂CO₃, BaCl₂, NaHCO₃, H₂

CuSO₄, Na₂SO₄ , Fe₂(SO₄)₃, NaHPO₄, Mg(OH)₂, CH₃COOH, H₃PO₄, HF.

Câu 2. Viết PT phân tử và ion rút gọn của các phản ứng (nếu có) khi trộn lẫn các chất sau:

a. dd HNO₃ và CaCO₃	b. dd KOH và dd FeCl₃
c. dd H₂SO₄ và dd NaOH	d. dd Ca(NO₃)₂	và dd Na₂CO₃
e. dd NaOH và Al(OH)₃	f. dd Al₂(SO₄)₃	và dd NaOH_{vừa đủ}
g. dd NaOH và Zn(OH)₂	h. FeS và dd HCl
i. dd CuSO₄ và dd H₂S	k. dd NaOH và NaHCO₃
l. dd NaHCO₃ và HCl	m. Ca(HCO₃)₂ và HCl

NH₄NO₃, (NH₄)₂CO₃, Na₂SO ₄, NaCl.

NaOH, NaCl, Na₂SO₄, NaNO₃
NaOH, H₂SO₄, BaCl₂, Na₂SO₄, NaNO₃ (chỉ dùng thêm quỳ tím).

Câu 4. Viết phương trình phân tử ứng với phương trình ion thu gọn của các phản ứng sau

a. Ba²⁺	+ CO^{2 –}		® BaCO ¯			b. NH⁺ + OH^– ® NH			3	+ H	O
		3		3		4			3	2
c. S^2-	+	2H⁺	® H₂S↑			d. Fe³⁺	+ 3OH^–	® Fe(OH)₃↓
e. Ag⁺	+	Cl^–	® AgCl↓			f. H⁺	+ OH^–	® H₂O
Câu 5. Viết PT dạng phân tử và ion rút gọn của các phản ứng trong dd theo sơ đồ sau:
a. Pb(NO₃)₂ +			?	® PbCl₂↓	+	?
b. FeCl₃		+	?	® Fe(OH)₃	+	?

*GV: Nguyễn Phú Hoạt*											Page 4

Trường THPT Nguyễn Chí Thanh


	c. BaCl₂	+	?	®	BaSO₄↓		+ ?
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version – http://www.simpopdf.com
	d. HCl	+	?	®	?	+	CO₂↑ + H₂O
	e. NH₄NO₃ +		? ® ?			+ NH₃↑ + H₂O
	f. H₂SO₄	+	? ® ?			+ H₂O
	Câu 6. Tính nồng độ các ion trong các dung dịch sau
	a. dd NaOH 0,1M						b. dd BaCl₂ 0,2 M	c. dd Ba(OH)₂ 0,1M

Câu 7. Hòa tan 20 gam NaOH vào 500 ml nước thu được dung dịch A.

Tính nồng độ các ion trong dung dịch A.
Tính thể tích dung dịch HCl 2M để trung hòa dung dịch A.

Câu 8. Trộn 100 ml dung dịch NaOH 2M với 200 ml dung dịch KOH 0,5M thu được dung dịch C.

Tính nồng độ các ion trong dung dịch C.
Trung hòa dung dịch C bằng 300 ml dung dịch H₂SO₄ C_M. Tính C_M.

Câu 9. Trộn 100 ml dung dịch HCl 1M với 100 ml dung dịch H₂SO₄ 0,5M thu được dung dịch D.

Tính nồng độ các ion trong dung dịch D.
Cho dung dịch D tác dụng với dung dịch BaCl₂ dư thu được m gam kết tủa. Tính m. Câu 10. Tính pH của các dung dịch sau

NaOH 0,001M b. HCl 0,001M

Ca(OH)2 0,0005M d. H2SO4 0,0005M

Câu 11. Trộn 200 ml dung dịch NaOH 0,1M với 300 ml dung dịch HCl 0,2M thu được dung dịch A.

Tính nồng độ các ion trong dung dịch A.
Tính pH của dung dịch A.

Câu 12. Trộn 100 ml dung dịch NaOH 0.1M với 100 ml dung dịch KOH 0.1M thu được dung dịch D.

Tính nồng độ các ion trong dung dịch D.
Tính pH của dung dịch D.
Trung hòa dung dịch D bằng dung dịch H₂SO₄ 1M. Tính thể tích dung dịch H₂SO₄ 1M cần dùng.

Câu 13. Hỗn hợp dung dịch X gồm NaOH 0.1M và KOH 0.1M. Trộn 100 ml dung dịch X với 100 ml dung dịch H₂SO₄ 0.2M thu được dung dịch A.

Tính nồng độ các ion trong dung dịch A.
Tính pH của dung dịch A.

Câu 14. Dung dịch X chứa 0.01 mol Fe³⁺, 0.02 mol NH⁺ , 0.02 mol SO²^– và x mol NO^– . 4 4 3

Trộn dung dịnh X với 100 ml dung dịch Ba(OH)₂ 0.3 M thu được m gam kết tủa và V lít khí (đktc). Tính m và V.

Câu 15. Trộn 100 ml dung dịch FeCl₃ 0.1M với 500 ml dung dịch NaOH 0.1 M thu được dung dịch D và m gam kết tủa.

Tính nồng độ các ion trong D.
Tính m.

Câu 16. Trộn 50,0ml dd NaOH 0,40M với 50,0 ml dd HCl 0,20M được dd A. Tính pH của dd A Câu 17. Trộn lẫn 100ml dd HCl 0,03M với 100 ml dd NaOH 0,01M được dd A. a. Tính pH của dd A.

Tính thể tích dd Ba(OH)₂ 1M đủ để trung hòa dd A

Câu 18. Trộn lẫn 100ml dd K₂CO₃ 0,5M với 100ml dd CaCl₂ 0,1M.

Tính khối lượng kết tủa thu được.
Tính C_M các ion trong dd sau phản ứng.

Câu 19. Trộn 50ml dung dịch HCl với 50ml dung dịch NaOH có pH = 13 thu được dung dịch X có pH = 2. Số mol của dung dịch HCl ban đầu là bao nhiêu?

Câu 20. Chia 19,8 gam Zn(OH)₂ thành hai phần bằng nhau:

Cho 150 ml dung dịch H₂SO₄ 1M vào phần một. Tính khối lượng muối tạo thành.
Cho 150 ml dung dịch NaOH 1M vào phần hai. Tính khối lượng muối tạo thành.

GV: Nguyễn Phú Hoạt Page 5

Trường THPT Nguyễn Chí Thanh

Câu 21. Cho 100 ml dung dịch hỗn hợp A gồm H2SO4 0,015M; HCl 0,03M; HNO3 0,04M. Tính Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version – http://www.simpopdf.com

thể tích dung dịch NaOH 0,2M để trung hòa hết 200ml dung dịch A.

Câu 22. Cho 100 ml dung dịch hỗn hợp X gồm Ba(OH)₂ 0.015M; NaOH 0.03 M; KOH 0.04M.

Tính thể tích dung dịch HCl 0.2M để trung hòa dung dịch X.

Câu 23. Cho dung dịch A gồm 2 chất HCl và H₂SO₄. Trung hoà 1000 ml dung dịch A thì cần 400ml dung dịch NaOH 0,5M. Cô cạn dung dịch tạo thành thì thu được 12,95 gam muối.

Tính nồng độ mol/l của các ion trong dung dịch A.
Tính pH của dung dịch A.

Câu 24. Cho 200 ml dung dịch gồm MgCl₂ 0,3M; AlCl₃ 0,45M; và HCl 0,55M tác dụng hoàn toàn với V lít dung dịch C gồm NaOH 0,02M và Ba(OH)₂ 0,01M. Hãy tính thể tích V để được kết tủa lớn nhất và lượng kết tủa nhỏ nhất? Tính lượng kết tủa đó?

Câu 25. Trộn 250 ml dung dịch hỗn hợp gồm HCl 0,08 mol/l và H₂SO₄ 0,01 mol/l với 250 ml dung dịch NaOH a mol/l, thu được 500 ml dung dịch có pH = 12. Tính a.

Câu 26. Để trung hòa 500 ml dung dịch X chứa hỗn hợp HCl 0,1M và H₂SO₄ 0,3M cần bao nhiêu ml dung dịch hỗn hợp gồm NaOH 0,3M và Ba(OH)₂ 0,2M?

Câu 1. Trộn 250 ml dd hỗn hợp HCl 0,08 mol/l và H₂SO₄ 0,01 mol/l với 250 ml dd Ba(OH)₂ có nồng độ x mol/l thu được m gam kết tủa và 500 ml dd có pH = 12. Hãy tím m và x. Giả sử Ba(OH)₂ điện li hoàn toàn cả hai nấc.

Câu 2. Trộn 300 ml dd hỗn hợp NaOH 0,1 mol/l và Ba(OH)₂ 0,025 mol/l với 200 ml dd H₂SO₄ có nồng độ x mol/l thu được m gam kết tủa và 500 ml dd có pH=2. Hãy tím m và x. Giả sử H₂SO₄ điện li hoàn toàn cả hai nấc.

Câu 3. Dung dịch X chứa hỗn hợp KOH và Ba(OH)₂ có nồng độ tương ứng là 0,2M và 0,1M. Dung dịch Y chứa hỗn hợp H₂SO₄ và HCl có nồng độ lần lượt là 0,25M và 0,75M. Tính thể tích dung dịch X cần để trung hòa vừa đủ 40 ml dung dịch Y.

Câu 4. Dung dịch A gồm 5 ion: Mg²⁺, Ca²⁺, Ba²⁺, 0,1 mol Cl^– và 0,2 mol NO^–₃ . Thêm từ từ dung

dịch K₂CO₃ 1M vào dung dịch A đến khi lượng kết tủa lớn nhất. Tính thể tích dung dịch K₂CO₃ cần dùng.

Câu 5 (A-2010). Dung dịch X có chứa: 0,07 mol Na⁺; 0,02 mol SO²₄^– và x mol OH^– . Dung dịch Y có chứa ClO^–₄ , NO₃^– và y mol H⁺; tổng số mol ClO^–₄ và NO₃^– là 0,04. Trộn X và Y được 100 ml dung dịch Z. Tính pH của dung dịch Z (bỏ qua sự điện li của H₂O). Đáp án: pH = 1

Câu 6 (A-2010). Nhỏ từ từ từng giọt đến hết 30 ml dung dịch HCl 1M vào 100 ml dung dịch chứa Na₂CO₃ 0,2M và NaHCO₃ 0,2M, sau phản ứng thu được V lít khí CO₂ (đktc). Tính V.

Đáp án: V = 0,01.22,4 = 0,224 (lít)

Câu 7 (B-07). Trộn 100 ml dung dịch (gồm Ba(OH)₂ 0,1M và NaOH 0,1M) với 400 ml dung dịch (gồm H₂SO₄ 0,0375M và HCl 0,0125M), thu được dung dịch X. Tính pH của dung dịch X.

Đáp án: pH = 2

Câu 8 (B-08). Trộn 100 ml dung dịch có pH = 1 gồm HCl và HNO₃ với 100 ml dung dịch NaOH

nồng độ a (mol/l) thu được 200 ml dung dịch có pH = 12. Xác định giá trị của a (biết trong mọi dung dịch [H⁺][OH^–] = 10^-14). Đáp án: Giá trị a: 0,12

Câu 9 (CĐA-07). Một dung dịch chứa 0,02 mol Cu²⁺, 0,03 mol K⁺ , x mol Cl^– và y mol SO^2- . 4

Đáp án: x = 0,03; y = 0,02

Câu 10 (CĐA-08). Dung dịch X chứa các ion: Fe³⁺, SO²₄^– , NH⁺₄ , Cl^–. Chia dung dịch X thành hai phần bằng nhau:

Phần một tác dụng với lượng dư dung dịch NaOH, đun nóng thu được 0,672 lít khí (ở đktc) và 1,07 gam kết tủa;

Phần hai tác dụng với lượng dư dung dịch BaCl₂, thu được 4,66 gam kết tủa.

Tính tổng khối lượng các muối khan thu được khi cô cạn dung dịch X (quá trình cô cạn chỉ có nước bay hơi). Đáp án: Khối lượng muối trong X: 7,46 (gam)

Câu 11 (CĐA-2009). Cho dung dịch chứa 0,1 mol (NH₄)₂CO₃ tác dụng với dung dịch chứa 34,2 gam Ba(OH)₂. Sau phản ứng thu được m gam kết tủa và V lít khí (đktc). Xác định giá trị

GV: Nguyễn Phú Hoạt Page 6

Trường THPT Nguyễn Chí Thanh

của V và m. Đáp án: m = 19,7 (gam), V = 0,2*22,4 = 4,48 (lít)

Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version – http://www.simpopdf.com

Câu 12 (B-2011). Dung dịch X gồm 0,1 mol H⁺, z mol Al³⁺, t mol NO₃^– và 0,02 mol SO²₄^– . Cho

120 ml dung dịch Y gồm KOH 1,2M và Ba(OH)₂ 0,1M vào X, sau khi các phản ứng kết thúc, thu được 3,732 gam kết tủa. Tính giá trị của z, t. Đáp án: z = 0,020 và t = 0,120.

Vị trí – cấu hình electron nguyên tử

Vị tí: Nitơ ở ô thứ 7, chu kỳ 2, nhóm VA của bảng tuần hoàn.
Cấu hình electron: 1s²2s²2p³.
Công thức cấu tạo của phân tử: N≡N.

Tính chất hóa học

Ở nhiệt độ thường, nitơ trơ về mặt hóa học, nhưng ở nhiệt độ cao nitơ trở nên hoạt động.

Trong các phản ứng hóa học nitơ vừa thể hiện tính oxi hóa vừa thể hiện tính khử. Tuy nhiên tính oxi hóa vẫn là chủ yếu.

Tính oxi hóa (tác dụng với kim loại, H₂,…)

0	t⁰	-3	(magie nitrua)

3Mg + N ₂ ¾¾®Mg ₃ N₂
0	t ⁰ ,p	-3
N ₂ + 3H ₂	¾¾®
	¬¾¾ ^{2 N H}3
	xt

Tính khử

_¾¾t0_® ⁺²

^N2 ^{+ O}2 ¬¾¾ ^{2 N O}

Khí NO sinh ra kết hợp ngay với O₂ không khí tạo ra NO₂

+2	+4
2 N O + O₂	® 2 N O₂

Điều chế
Trong công nghiệp

Nitơ được điều chế bằng cách chưng cất phân đoạn không khí lỏng. b. Trong phòng thí nghiệm

Đun nóng nhẹ dung dịch bảo hòa muối amoni nitrit

	NH₄NO₃	_t0	+	2H₂O
		¾¾®N₂↑
– Hoặc	NH₄Cl +	_t0	N₂↑	+NaCl+2H₂O
		NaNO₂¾¾®

AMONIAC – MUỐI AMONI

Amoniac

Cấu tạo phân tử – Tính chất vật lý – Cấu tạo phân tử

Tính chất vật lý: NH₃ là một chất khí, tan nhiều trong nước cho môi trường kiềm yếu. b. Tính chất hóa học

* Tính bazơ yếu

Tác dụng với nước

¾¾®		+		–
^NH3 ^{+ H}2 ^O ¬¾	NH		+ OH
		4

Trong dung dịch amoniac là bazơ yếu. Có thể làm quỳ tím hóa xanh. Dùng để nhận biết NH₃.

Tác dụng với dung dịch muối

AlCl₃	+	3NH₃	+	3H₂O → Al(OH)₃↓ +	3NH₄Cl
– Tác dụng với axit
NH₃	+	HCl	→	NH₄Cl (khói trắng)

*GV: Nguyễn Phú Hoạt*					Page 7

Trường THPT Nguyễn Chí Thanh


* Tính khử
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version – http://www.simpopdf.com
-3	_t0	0
	_t0
4 N H ₃ + 3O ₂ ¾¾®2 N ₂ + 6H ₂O
-3	_t0	+2
	_t0
4 N H ₃ + 5O ₂ ¾¾®4 N O + 6H ₂O
-3	t⁰	0
2 N H₃ + 3Cl	t⁰
2 N H₃ + 3Cl	₂ ¾¾® N₂ + 6HCl
Đồng thời NH₃ kết hợp ngay với HCl tạo thành khói trắng.
c. Điều chế
* Trong phòng thí nghiệm
2NH₄Cl +	Ca(OH)₂		t⁰	CaCl₂+2NH₃↑ +2H₂O
2NH₄Cl +	Ca(OH)₂		¾¾®	CaCl₂+2NH₃↑ +2H₂O
* Trong công nghiệp
	¾¾¾®
	t ⁰	,xt,p		∆H<0
N₂ (k) + 3H₂ (k) ¬¾¾¾ 2NH₃ (k)				∆H<0

Các điều kiện áp dụng để sản xuất amoniac trong công nghiệp là
- Nhiệt độ: 450 – 500⁰C
- Áp suất cao: 200 – 300atm
- Chất xúc tác: sắt kim loại trộn thêm Al₂O₃, K₂O…

Muối amoni
Định nghĩa – Tính chất vật lý

Là chất tinh thể ion, gồm cation amoni NH⁺₄ và anion gốc axit

Tất cả đều tan trong nước và điện li hoàn toàn thành ion.

Tính chất hóa học

* Tác dụng với dung dịch kiềm

(NH₄)₂SO₄ + 2NaOH		_t0
(NH₄)₂SO₄ + 2NaOH		¾¾® 2NH₃↑ + 2H₂O + Na₂SO₄
NH₄⁺ +OH ^–	→	NH₃↑+H₂O

Phản ứng này để nhận biết ion amoni và điều chế amoniac. * Phản ứng nhiệt phân

NH₄Cl	t⁰	NH₃ (k)	+	HCl (k)
	¾¾®
(NH₄)₂CO₃	t⁰		+	NH₄HCO₃ (r)
	¾¾® NH₃ (k)
NH₄HCO₃	t⁰	NH₃ (k) +		CO₂ (k) +H₂O (k)
	¾¾®
NH₄NO₂	t⁰	N₂	+	2H₂O
	¾¾®
NH₄NO₃	t⁰
	¾¾®N₂O +2H₂O

Cấu tạo phân tử – Tính chất vật lý Cấu tạo phân tử

Trong hợp chất HNO₃, nguyên tố nitơ có số oxi hoá cao nhất là +5. b. Tính chất vật lý

Axit nitric tinh khiết là chất lỏng không màu, bốc khói mạnh trong không khí ẩm. Axit nitric không bền lắm: khi đun nóng bị phân huỷ một phần theo phương trình:

4HNO₃ ® 4NO₂ + O₂ + 2H₂O

Axit nitric tan trong nước theo bất kì tỉ lệ nào. Trên thực tế thường dùng loại axit đặc có nồng độ 68%, D = 1,40 g/cm³.

Tính chất hóa học a. Tính axit

Axit nitric là một axit mạnh. Có đầy đủ tính chất của một axit.

CuO + 2HNO₃ ® Cu(NO₃)₂ + H₂O

Ca(OH)₂ + 2HNO₃ ® Ca(NO₃)₂ + 2H₂O

CaCO₃ + 2HNO₃ ® Ca(NO₃)₂ + CO₂ + H₂O

GV: Nguyễn Phú Hoạt Page 8

Trường THPT Nguyễn Chí Thanh

Tính oxi hoá

Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version – http://www.simpopdf.com

– Axit nitric là một trong những axit có tính oxi hoá mạnh. Tuỳ thuộc vào nồng độ của axit và bản chất của chất khử mà HNO₃ có thể bị khử đến một số sản phẩm khác nhau của nitơ.

* Với kim loại

– Khi tác dụng với kim loại có tính khử yếu như Cu, Pb, Ag,… HNO₃ đặc bị khử đến NO₂, còn

HNO₃ loãng bị khử đến NO. Thí dụ:

0	+5	+2	+4
Cu+ 4H N O₃ (®Æc) ® Cu(NO₃ )₂ + 2 N O₂ + 2H₂O
0	+5	+2	+2

® 3Cu(NO3 )2 + 2 N O + 4H2O

Khi tác dụng với những kim loại có tính khử mạnh như Mg, Zn, Al,… HNO₃ loãng có thể bị

-3

khử đến

N2O ,

hoặc

NH4 NO3 .

Fe, Al bị thụ động hoá trong dung dịch HNO₃ đặc, nguội.

* Với phi kim

0	+5	+6		+4
S + 6HNO₃ (®Æc) ®		H₂SO₄	+	6NO₂	+ 2H₂O

* Với hợp chất

-2

H2 S

+ 6H N O3 (®Æc) ®

H2 S O4

+ 6 N O2

+ 3H2O

Điều chế
Trong phòng thí nghiệm

NaNO₃(r) + H₂SO₄(đặc) ® HNO₃ + NaHSO₄ b. Trong công nghiệp

HNO₃ được sản xuất từ amoniac. Quá trình sản xuất gồm ba giai đoạn : + Giai đoạn 1: Oxi hóa NH₃ bằng oxi không khí tạo thành NO

4NH₃ + 5O₂ ¾¾¾^t® 4NO + 6H₂O

Giai đoạn 2: Oxi hoá NO thành NO₂.

2NO + O₂ ® 2NO₂

Giai đoạn 3: Chuyển hoá NO₂ thành HNO₃.

4NO₂ + 2H₂O + O₂ ® 4HNO₃.

= 0.1 (mol); n_NaOH = 0.15*1 = 0.15 (mol)

= 0.1 (mol); n_NaOH = 0.15*1 = 0.15 (mol)

Muối nitrat là muối của axit nitric. Thí dụ, natri nitrat (NaNO₃), đồng (II) nitrat (Cu(NO₃)₂),…

Tính chất vật lí

Tất cả các muối nitrat đều tan nhiều trong nước và là chất điện li mạnh.

NaNO	® Na⁺ + NO^–
3	3

Tính chất hoá học

Muối nitrat của các kim loại hoạt động mạnh (kali, natri, canxi, …) bị phân huỷ thành muối nitrit và oxi:

Thí dụ: 2KNO₃ ¾¾^t® 2KNO₂ + O₂

Muối nitrat của kẽm, sắt, chì, đồng,… bị phân huỷ thành oxit kim loại tương ứng, NO₂ và O₂:

Thí dụ: 2Cu(NO₃)₂ ¾¾^t® 2CuO + 4NO₂ + O₂

Muối nitrat của bạc, vàng, thuỷ ngân,… bị phân huỷ thành kim loại tương ứng, khí NO₂ và O₂.

Thí dụ: 2AgNO₃ ¾¾^t® 2Ag + 2NO₂ + O₂

Nhận biết ion nitrat

Để nhận ra ion NO₃^– , người ta đun nóng nhẹ dung dịch chứa NO₃^– với Cu và H₂SO₄ loãng:

3Cu + 8H⁺ + 2NO₃^– ® 3Cu²⁺	+ 2NO + 4H₂O
(xanh)	(không màu)
2NO + O₂	® NO₂ (nâu đỏ)

Phản ứng tạo dung dịch màu xanh và khí màu nâu đỏ thoát ra.

GV: Nguyễn Phú Hoạt Page 9

Trường THPT Nguyễn Chí Thanh

PHOTPHO

Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version – http://www.simpopdf.com

Vị trí – Cấu hình electron nguyên tử
Vị trí: Ô thứ 15, nhóm VA, chu kỳ 3 trong bảng tuần hoàn.

Cấu hình electron: 1s²2s²2p⁶3s²3p³.

Tính chất vật lý

– Photpho có hai dạng thù hình: Photpho trắng và photpho đỏ. Tùy vào điều kiện mà P(t) có thể chuyển thành P (đ) và ngược lại.

– P (t) kém bền hơn photpho đỏ. Do vậy để bảo quản P (t) người ta ngâm vào nước.

Tính chất hóa học

– Trong các hợp chất, photpho có các số oxi hóa -3, +3, +5.

– Trong các phản ứng hóa học photpho thể hiện tính oxi hóa hoặc tính khử. a. Tính oxi hóa

0	0	-3	(canxi photphua)
t	0
2 P + 3Ca ¾¾® Ca₃ P₂
b. Tính khử
* Tác dụng với oxi
– Thiếu oxi:		0		t⁰	+3
	4 P + 3O			t⁰		O₃
	4 P + 3O		₂ ¾¾® 2 P₂			O₃
– Dư oxi:		0			+5
– Dư oxi:	4 P+ 5O ₂ ¾¾®2 P₂ O₅
			_t0
* Tác dụng với Clo
		0			+3

Thiếu clo:2 P+ 3Cl ₂ ¾¾^t⁰®2 P Cl₃

– Dư clo:	0	0	+5
	t
	2 P+ 5Cl ₂ ¾¾®2 P Cl₅

Trạng thái tự nhiên

Trong tự nhiên photpho không tồn tại dưới dạng tự do. Hai khoáng vật quan trọng của photpho là: photphorit Ca₃(PO₄)₂ và apatit 3Ca₃(PO₄)₂.CaF₂.

AXIT PHOTPHORIC – MUỐI PHOTPHAT

Axit photphoric a. Tính chất hóa học

Là một axit ba nấc, có độ mạnh trung bình. Có đầy đủ tính chất hóa học của một axit.

	¾¾® +	–
^H3 ^PO4 ¬¾ ^H		+ H₂ PO₄
–	¾¾® +	2-
H₂ PO₄	¬¾ H	+ HPO₄
2- ¾¾® +		3-
HPO₄	¬¾ H	+ PO₄

Khi tác dụng với dung dịch kiềm, tùy theo lượng chất mà tạo ra các muối khác nhau.

H₃PO₄	+	NaOH	→	NaH₂PO₄	+	H₂O
H₃PO₄	+	2NaOH	→	Na₂HPO₄	+	2H₂O
H₃PO₄	+	3NaOH	→	Na₃PO₄	+	3H₂O

Điều chế

* Trong phòng thí nghiệm

P + 5HNO₃ → H₃PO₄ + 5NO₂ + H₂O * Trong công nghiệp

Cho axit sunfuric đặc tác dụng với quặng apatit hoặc photphoric

_t0	+ 3CaSO₄↓
Ca₃(PO₄)₂ + 3H₂SO₄ (đặc)¾¾® 2H₃PO₄

Để sản xuất axit photphoric với độ tinh khiết và nồng độ cao hơn người ta điều chế từ P

4P + 5O₂ ¾¾^t® 2P₂O₅

P₂O₅ + 3H₂O ¾¾® 2H₃PO₄

Muối photphat Định nghĩa

– Muối photphat là muối của axit photphoric. – Muối photphat được chia thành 3 loại

Muối đihiđrophotphat: NaH₂PO₄, NH₄H₂PO₄, Ca(H₂PO₄)₂…

Muối hiđrophotphat	: Na₂HPO₄, (NH₄)₂HPO₄, CaHPO₄…

*GV: Nguyễn Phú Hoạt*	Page 10

Trường THPT Nguyễn Chí Thanh

Muối photphat : Na3PO4, (NH4)3PO4, Ca3(PO4)2…

Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version – http://www.simpopdf.com b. Nhận biết ion photphat

Thuốc thử: dung dịch AgNO₃

Hiện tượng: Xuất hiện kết tủa màu vàng

3Ag⁺ + PO³₄^– ® Ag₃ PO₄ ¯ (màu vàng)

VII. PHÂN BÓN HÓA HỌC

Phân bón hóa học là những hóa chất có chứa các nguyên tố dinh dưỡng, được bón cho cây nhằm nâng cao năng suất mùa màng.

Phân đạm

Phân đạm cung cấp nitơ hóa hợp cho cây dưới dạng ion nitrat NO₃^– và ion amoni NH⁺₄ .

Độ dinh dưỡng của phân đạm được đánh giá theo tỉ lệ % về khối lượng nguyên tố nitơ.

Phân đạm amoni

Đó là các muối amoni: NH₄Cl, NH₄NO₃, (NH₄)₂SO₄…

Được điều chế bằng cách cho NH₃ tác dụng với axit tương ứng.

2NH₃ + H₂SO₄ → (NH₄)₂SO₄

Phân đạm nitrat

Đó là các muối nitrat: NaNO₃, Ca(NO₃)₂…
Được điều chế bằng phản ứng giữa axit HNO₃ và muối cacbonat tương ứng.

CaCO₃ + 2HNO₃ → Ca(NO₃)₂ + CO₂↑ + 2H₂O c. Phân đạm urê

(NH₂)₂CO (chứa khoảng 46%N) là loại phân đạm tốt nhất hiện nay.
Được điều chế bằng cách cho NH₃ tác dụng với CO ở nhiệt độ và áp suất cao.

2NH₃ + CO ¾¾¾^t,p® (NH₂)₂CO + H₂O

Trong đất urê dần chuyển thành muối cacbonat

(NH₂)₂CO + 2H₂O → (NH₄)₂CO₃.

Phân lân

Phân lân cung cấp nguyên tố P cho cây dưới dạng ion photphat ( PO³₄^– ).

Độ dinh dưỡng của phân lân được đánh giá theo tỉ lệ % khối lượng P₂O₅ tương ứng với lượng P có trong thành phần của nó.

Supephotphat

Có hai loại: supephotphat đơn và supephotphat kép.
Supephotphat đơn: Gồm hai muối: Ca(H₂PO₄)₂ và CaSO₄. Được điều chế bằng cách cho quặng photphorit hoặc apatit tác dụng với axit H₂SO₄ đặc.

Supephotphat kép: Đó là muối Ca(H₂PO₄)₂. Được điều chế qua hai giai đoạn

Ca₃(PO₄)₂ + 3H₂SO₄ →2H₃PO₄ + 3CaSO₄↓

Ca₃(PO₄)₂ + H₃PO₄ → 3Ca(H₂PO₄)₂ 3. Phân kali

Phân kali cung cấp nguyên tố K dưới dạng ion K⁺.
Độ dinh dưỡng của phân K được đánh gái theo tỉ lệ % khối lượng K₂O tương ứng với lượng K có trong thành phần của nó.

Phân hỗn hợp – Phân phức hợp
Phân hỗn hợp: chứa N, P, K được gọi chung là phân NPK.

Thí dụ: (NH₄)₂HPO₄ và KNO₃.
Phân phức hợp: Thí dụ: Phân amophot là hỗn hợp các muối NH₄H₂PO₄ và (NH₄)₂HPO₄.

Phân vi lượng

– Phân vi lượng cung cấp cho cây các nguyên tố như bo, kẽm, mangan, đồng… ở dạng hợp chất.

PHẦN HƯỚNG DẪN GIẢI
Bài tập về axit HNO₃

Khi giải bài tập về axit HNO₃ ta chủ yếu dựa vào phương pháp bảo toàn số mol electron để giải bài tập. Nội dung chủ yếu của phương pháp này là

– å sè mol electron nhêng = åsè mol electron nhËn .

Xác định đúng trạng thái số oxi hóa đầu và cuối.

GV: Nguyễn Phú Hoạt Page 11

= 62* åsè mol electron nhêng hoÆc nhËn .

Trường THPT Nguyễn Chí Thanh

* Các hệ quả chủ yếu khi sử dụng phương pháp bảo toàn số mol electron:

Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version – http://www.simpopdf.com

– Khối lượng muối nitrat thu được khi cho kim loại tác dụng với axit HNO₃ (không có muối NH₄NO₃) là

^mMuèi ^{= m}kim lo¹i ^{+ m}_NO^–₃ ^{; m}_NO₃^–

Số mol HNO₃ cần dùng để hòa tan hết hỗn hợp các kim loại

ⁿHNO₃ ^{= 4n}NO ^{+ 2n}NO₂ ^{+ 12n}N ₂ ^{+ 10n}N ₂ O ^{+ 10n}NH ₄ NO₃

Ví dụ 1: Hòa tan hoàn toàn m gam Al bằng 500 ml dung dịch HNO₃ C_M (vừa đủ) thu được 0.01 mol NO, 0.03 mol NO₂ và dung dịch A chứa x gam muối (không có muối NH₄NO₃). a. Tính giá trị m.

Tính C_M (HNO₃) đã dung ban đầu.
Tính giá trị x.

Giải

* Cách 1: Đây là cách mà chúng ta thường dùng khi giải các bài tập hóa học thông thường

Al	+		4HNO₃			→	Al(NO₃)₃	+	NO↑	+	2H₂O
0.01	←		0.04			←	0.01	←	0.01
Al	+		6HNO₃			→	Al(NO₃)₃	+	3NO₂↑ +		3H₂O
	0.01		←		0.06		0.01		←	0.03
a. m_Al = 0.02*27 = 0.54 (gam).
^b. ^CM(HNO ) ⁼	ⁿHNO		0.1
	3	=		= 0.2 (M)
	V	=		= 0.2 (M)
3	V		0.5
3

m_Al(NO₃ ₎₃ = 0.02*213 = 4.26 (gam)

* Cách 2: Ta dựa vào phương pháp bảo toàn số mol electron và các hệ quả của nó để giải bài tập

		ì +5				®	+4
							+4
		ï^N		+ 1e			N O₂
Al ® Al³⁺	+ 3e	ï			0.03		0.03
		í					+2
0.02	0.06	ï_N⁺5				®	+2
0.02	0.06	ï_N⁺5		+ 3e		®	N O
		ï
		î
		ï			0.03		0.01
a. m_Al = 0.02*27 = 0.54 (gam)
b. n_HNO = 40.01 + 20.03 = 0.1 (mol) ® C_{M(HNO )}					ⁿHNO	0.1
				=	3	=		= 0.2 (M)
				=	V	=		= 0.2 (M)
3			3		V	0.5
3			3

^m_Al(NO₃ ₎₃ ^{= m}_Al ^{+ m}_NO₃– ^{= 0.54 + 62*0.06 = 4.26 (gam)}

Ví dụ 2: Khi cho 9.1 gam hỗn hợp Cu và Al tác dụng với dung dịch HNO₃ đặc, dư đun nóng sinh ra 11.2 lít khí NO₂ (đktc) là sản phẩm khử duy nhất.

Tính % khối lượng mỗi kim loại trong hỗn hợp ban đầu.

Tính khối lượng muối thu được.

Giải

Bài này ta có thể giải theo nhiều cách khác nhau. Tuy nhiên ở đây trong phạm vi chương này ta có thể áp dụng phương pháp bảo toàn số mol electron để giải bài tập này.

* n			=	V	=	11.2		= 0.5 (mol)
* n	NO		=		=			= 0.5 (mol)
	NO	2	22.4			22.4
		2
Đặt n_Cu = x; n_Al = y.
ìCu⁰			® Cu²⁺			+		2e
ï											+4
ïx							2x		;	N⁺⁵ + 1e ®	N O₂
í			® Al³⁺						;
_ïAl⁰			® Al³⁺			+	3e			0.5	0.5
ï							3y
_îy							3y
Từ đó ta có hệ PT như sau


*GV: Nguyễn Phú Hoạt*											Page 12

					*Trường THPT Nguyễn Chí Thanh*

	ì2x +	3y	=	0.5	ìx = 0.1
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version – http://www.simpopdf.com
	í				® í
	î64x +	27y	=	9.1	îy = 0.1

%Al = ^mAl *100 = ^0.1*27 *100 = 29.67% ; %Cu = 100 – %Al = 100 – 29.67 = 70.33%.

m_hh 9.1

^m_Muèi ^{= m}_{kim lo¹i} ^{+ m}_NO–₃ ^{= 9.1 + 62*0.5 = 40.1 (gam)}

*II. Bài tập về P₂O₅, H₃PO₄ tác dụng với dung dịch kiềm*
H₃PO₄			+		NaOH	→	NaH₂PO₄	+	H₂O
H₃PO₄			+		2NaOH	→	Na₂HPO₄	+	2H₂O
H₃PO₄			+		3NaOH	→	Na₃PO₄	+	3H₂O
Đặt T =	ⁿ_OH–			. Nếu	T ≤ 1	→ tạo muối duy nhất NaH₂PO₄
Đặt T =	ⁿH	PO	4	. Nếu	T ≤ 1	→ tạo muối duy nhất NaH₂PO₄
	ⁿH	PO
3
					1 < T < 2	→ tạo hỗn hợp hai muối NaH₂PO₄ và Na₂HPO₄
					T = 2	→ tạo muối duy nhất Na₂HPO₄
					2 < T < 3	→ tạo hỗn hợp hai muối Na₂HPO₄ và Na₃PO₄
Chú ý:					T ≥ 3	→ tạo muối duy nhất Na₃PO₄.
Chú ý:

Khi giải toán dạng này thì đầu tiên ta phải xác định xem muối nào được tạo thành bằng các tính giá trị T. Nếu trường hợp tạo hai muối thì thường ta sẽ lập hệ PT để giải BT.

Nếu đề ra không cho H₃PO₄ mà cho P₂O₅ thì ta giải hoàn toàn tương tự nhưng mà

ⁿH₃ PO₄ ^{= 2n}P₂ O₅

Ví dụ 3: Trộn 100 ml dung dịch NaOH 1.5M với 100 ml dung dịch H₃PO₄ 1M thu được dung dịch A. Tính khối lượng các chất tan trong A.

Giải

* n_NaOH = 1.5*0.1 = 0.15 (mol); n_{H PO}

= 0.1*1 = 0.1 (mol)

* T =

–

0.15

→ tạo hỗn hợp hai muối NaH₂PO₄ và Na₂HPO₄. Đặt số mol mỗi muối

= 1.5

n_H

0.1

lần lượt là x và y.

H₃PO₄

NaOH

→

NaH₂PO₄

H₂O

H₃PO₄

2NaOH

→

Na₂HPO₄

2H₂O

ìx + y = 0.1

ìx = 0.05

ìm

= 0.05*120 = 6 (gam)

NaH₂ PO₄

Ta có hệ PT: í

® í

îx + 2y = 0.15

î y = 0.05

ïm

HPO

= 0.05*142 = 7.1 (gam)

PHẦN BÀI TẬP TỰ GIẢI

PHẦN BÀI TẬP CƠ BẢN

Câu 1. Nhận biết dung dịch các chất sau bằng phương pháp hóa học.

NH₃, Na₂SO₄, NH₄Cl, (NH₄)₂SO₄.
NH₄NO₃, NaNO₃, FeCl₃, Na₂SO₄.

NH₄NO₃, NaCl, FeCl₃, (NH₄)₂SO₄.
NH₄NO₃, NH₄Cl, (NH₄)₂SO₄, (NH₄)₂CO₃.

Câu 2. Cân bằng các phản ứng sau theo phương pháp thăng bằng electron.
a. Al	+	HNO₃	→	?	+	N₂O	+	?
b. FeO	+	HNO₃	→	?	+	NO	+	?
c. Fe(OH)₂	+	HNO₃	→	?	+	NO	+	?
d. Fe₃O₄	+	HNO₃	→	?	+	NO₂	+	?
e. Cu	+	HNO₃	→	?	+	NO₂	+	?
f. Mg	+	HNO₃	→	?	+	N2	+	?
g^*. Al	+	HNO₃	→	?	+	NH₄NO₃	+	?


*GV: Nguyễn Phú Hoạt*								Page 13

Trường THPT Nguyễn Chí Thanh

h^*. R

HNO₃

→

N₂O

_*Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version – http://www.simpopdf.com

i . Fe_xO_y

HNO₃

→

k^*. Fe₃O₄

HNO₃

→

N_xO_y

Câu 3. Hoàn thành các chuổi phản ứng sau.

a. Khí A ¾¾¾® dung dịch A

¾¾¾® B

¾¾¾® Khí A

¾¾¾® C

¾¾® D +

+HCl

+NaOH

+HNO

_t0

(1)

(2)

(3)

(4)

(5)

b. NO₂

H₂O

¾¾® Cu(NO₃)₂ ¾¾® Cu(OH)₂

¾¾® Cu(NO₃)₂

¾¾® CuO ¾¾®

¾¾® HNO₃

(1)

( 2 )

(3)

(4)

(5)

(6)

(4) ₍₈₎

Câu 4. Cần lấy bao nhiêu lít khí N₂ và H₂ để điều chế được 67,2 lít khí NH₃ (đktc). Biết hiệu suất của phản ứng là 25%.

Câu 5. Cho dung dịch NaOH dư vào dung dịch (NH₄)₂SO₄ 1M, đun nóng nhẹ.

Viết phương trình phân tử, phương trình ion thu gọn.

Tính thể tích khí thu được ở điều kiện tiêu chuẩn.

Câu 6. Hòa tan 3 gam hỗn hợp Cu và CuO trong 1,5 lít dung dịch axit HNO₃ 1M (loãng) thấy thoát ra 6,72 lít NO (đktc) là sản phẩm khử duy nhất.

Tính % khối lượng mỗi chất trong hỗn hợp ban đầu.

Tính nồng độ mol của đồng (II) nitrat và dung dịch axit nitric sau phản ứng. Biết thể tích dung dịch sau phản ứng không thay đổi.

Câu 7. Để điều chế 5 tấn axit nitric nồng độ 60% cần dùng bao nhiêu tấn NH₃. Biết sự hao hụt NH₃ trong quá trình sản xuất là 3,8%.

Câu 8. Đốt cháy hoàn toàn 6,2 gam P trong oxi dư. Cho sản phẩm tạo thành tác dụng vừa đủ với dung dịch NaOH 32% tạo ra muối Na₂HPO₄.

Tính khối lượng dung dịch NaOH đã dùng.

Tính nồng độ % của muối trong dung dịch thu được sau phản ứng.

Câu 9. Để thu được muối trung hòa, cần lấy bao nhiêu ml dung dịch NaOH 1M cho tác dụng với 50 ml dung dịch H₃PO₄ 0,5M.

Câu 10. Hòa tan hoàn toàn 3.2 gam Cu vào dung dịch HNO₃ 0.5M (vừa đủ) thu được V lít khí NO (ở đktc, là sản phẩm khử duy nhất).

Tính giá trị V.
Tính thể tích dung dịch HNO₃ 0.5M cần dùng.

Câu 11. Hòa tan m gam Al bằng dung dịch HNO₃ dư thu được 6.72 lit khí N₂ (ở đktc, là sản phẩm khử duy nhất) và dung dịch chứa x gam muối.

Tính m và x.

Câu 12. Hòa tan m gam Cu bằng dung dịch HNO₃ 0.5M (vừa đủ) thu được 0.03 mol NO và 0.02 mol NO₂ và dung dịch chứa x gam muối.

Tính m và x.
Tính thể tích dung dịch HNO₃ 0.5M cần dùng.

Câu 13. Hòa tan 12 gam hỗn hợp Cu và Fe bằng dung dịch HNO₃ đặc nguội, dư thu được 4,48 lít khí NO₂ (ở đktc, là sản phẩm khử duy nhất). Tính % khối lượng mỗi kim loại trong hỗn hợp đầu. Câu 14. Hòa tan 8,3 gam hỗn hợp Al và Fe bằng dung dịch HNO₃ dư thu được 8,96 lít khí NO₂ (đktc, là sản phẩm khử duy nhất) và dung dịch chứa m gam muối.

Tính khối lượng mỗi kim loại trong hỗn hợp đầu.

Tính m.

Câu 15. Cho 60 gam hỗn hợp Cu và CuO bằng dung dịch HNO₃ dư thu được 6,72 lít khí NO (đktc, là sản phẩm khử duy nhất). Tính % khối lượng mỗi chất trong hỗn hợp đầu.

Câu 16. Cho m gam hỗn hợp Fe và Al tan hết trong dung dịch HNO₃ thu được 6,72 lít khí NO (đktc, là sản phẩm khử duy nhất) và dung dịch A. Cô cạn dung dịch A thu được 67,7 gam hỗn hợp các muối khan. Tính khối lượng mỗi kim loại trong hỗn hợp đầu.

GV: Nguyễn Phú Hoạt Page 14

Trường THPT Nguyễn Chí Thanh

Câu 17. Cho 68,7 gam hỗn hợp kim loại Al, Fe và Cu tác dụng với dung dịch HNO3 đặc, nguội, Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version – http://www.simpopdf.com

dư. Sau phản ứng thu được 26,88 lít khí NO₂ (đktc, là sản phẩm khử duy nhất) và m gam chất rắn B không tan. Tính m.

Câu 10. Khi cho 9.1 gam hỗn hợp Cu và Al tác dụng với dung dịch HNO₃ đặc, dư đun nóng sinh ra 11.2 lít khí NO₂ (đktc) là sản phẩm khử duy nhất. Tính % khối lượng mỗi kim loại trong hỗn hợp ban đầu.

Câu 11. Cho 19,5 gam một kim loại M hóa trị n tan hết trong dung dịch HNO₃ thu được 4,48 lít khí NO (ở đktc) là sản phẩm khử duy nhất. Xác định kim loại M.

Câu 13. Chia hỗn hợp 2 kim loại Cu và Al thành hai phần bằng nhau:

Phần 1: Cho tác dụng hoàn toàn với dd HNO₃ đặc, nguội thu được 8,96 lít khí NO₂ (giả sử chỉ tạo ra khí NO₂).

Phần 2: Cho tác dụng hoàn toàn với dd HCl thu được 6,72 lít khí.

Viết các pthh.

Xác định % về khối lượng của mỗi kim loại trong hỗn hợp trên. Các thể tích khí được đo ở đkc.

Câu 14. Hòa tan hoàn toàn 24,8g hỗn hợp kim loại gồm đồng và sắt trong dung dịch HNO₃ 0,5M thu được 6,72 lít (đkc) một chất khí duy nhất, không màu hoá nâu ngoài không khí.

Tính thành phần phần trăm theo khối lượng mỗi chất trong hỗn hợp ban đầu.
Tính thể tích dung dịch HNO₃ 0,5 M cần dùng để hoà tan hết hỗn hợp trên.
Nếu cho 1/2 lượng hỗn hợp trên vào dung dịch HNO₃ đặc, nguội thì thể tích khí màu nâu đỏ thu được (ở đkc) là bao nhiêu?

Câu 15. Cho 21,8g hỗn hợp kim loại gồm bạc và sắt tác dụng vừa đủ với 1,2 lít dung dịch HNO₃ 0,5M thu được một chất khí (X) duy nhất, không màu hoá nâu ngoài không khí.

Tính thành phần phần trăm theo khối lượng mỗi chất trong hỗn hợp ban đầu.
Tính thể tích khí (X) thu được ở đkc.

Câu 16. Chia hỗn hợp Cu và Al làm hai phần bằng nhau:

Phần 1: Cho vào dung dịch HNO₃ đặc, nguội thì có 8,96 lít khí màu nâu đỏ bay ra.

Phần 2: Cho vào dung dịch HCl thì có 6,72 lít khí H₂ bay ra.

Xác định thành phần % về khối lượng mỗi kim loại trong hỗn hợp ban đầu. Các thể tích khí được đo ở đkc.

Câu 17. Cho 11,0 gam hỗn hợp Al và Fe vào dung dịch HNO₃ loãng, dư thì có 6,72 lít khí NO bay ra (đkc) là sản phẩm khử duy nhất. Tính khối lượng mỗi kim loại trong hỗn hợp đầu.

Câu 18. Cho hỗn hợp gồm Fe và Zn tác dụng với dung dịch HNO₃ đặc nguội thu được 0,896 lít màu nâu ở đkc. Mặt khác, nếu cho hỗn hợp trên tác dụng với dung dịch HCl 10% thu được 0,672 lít khí ở đkc.

Tính % khối lượng mỗi kim loại trong hỗn hợp.
Tính khối lượng dung dịch HCl cần dùng.

Câu 19. Hòa tan hết 1,92 gam một kim loại trong 1,5 lít dd HNO₃ 0,15M thu được 0,448 lít khí NO (ở đktc) và dd A. Biết khi phản ứng thể tích dd không thay đổi.

Xác định kim loại R.
Tính nồng độ mol của các chất trong dd A.

Câu 20. Chia 34,8 gam hỗn hợp kim loại gồm Al, Fe và Cu thành 2 phần bằng nhau:

Phần I: Cho vào dung dịch HNO₃ đặc nguội, dư thu được 4,48 lít khí NO₂ (ở đktc).

Phần II: Cho vào dung dịch HCl dư thu được 8,96 lít H₂ (ở đktc).

Hãy xác định khối lượng của Al và Fe trong hỗn hợp ban đầu.

Câu 21. Cho 100 ml dung dịch X chứa Al(NO₃)₃ 0,2M, Cu(NO₃)₂ 0,1M và AgNO₃ 0,2M tác dụng với dung dịch NH₃ dư thu được m gam kết tủa. Xác định giá trị của m.

Câu 22. Hoà tan hoàn toàn 0,9 gam kim loại M bằng dung dịch HNO₃ thu được 0,28 lít khí N₂O (đktc). Xác định kim loại M.

Câu 23. Cho m gam Al tan hoàn toàn trong dung dịch HNO₃ thu được 44,8 lít hỗn hợp 3 khí gồm NO, N₂O và N₂ (ở đktc) có tỉ lệ mol mol: n_NO : n_N ₂ : n_N ₂_O 1: 2 : 3 . Xác định giá trị m.

Câu 24. Cho 6,4 g kim loại hóa trị II tác dụng với dd HNO₃ đặc, dư thu được 4,48 lít NO₂ (đkc, là sản phẩm khử duy nhất). Xác định kim loại đó.

Câu 25. Cho 15 g hh Cu và Al tác dụng với dd HNO₃ loãng (lấy dư) thu được 6,72 lít NO (đktc, là sản phẩm khử duy nhất). Xác định khối lượng của Cu và Al trong hỗn hợp đầu.

GV: Nguyễn Phú Hoạt Page 15

Trường THPT Nguyễn Chí Thanh

Câu 26. Hòa tan một lượng 8,32 gam Cu tác dụng vừa đủ với 240 ml dd HNO3 cho 4,928 lít (ở Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version – http://www.simpopdf.com

đktc) hỗn hợp khí gồm NO và NO₂ thoát ra.

Tính số mol của mối khí trong hỗn hợp khí thu được.

Tính nồng độ dung dịch HNO₃ đã dùng.

Câu 27. Cho dung dịch chứa 11,76 gam H₃PO₄ vào dung dịch chứa 16,8 gam KOH thu được dung dịch A. Cô cạn dung dịch A thu được m gam muối. Tính giá trị m.

Câu 28 (B-09). Cho 100 ml dung dịch KOH 1,5M vào 200 ml dung dịch H₃PO₄ 0,5M, thu được dung dịch X. Cô cạn dung dịch X, thu được m gam hỗn hợp gồm các chất. Xác định các chất đó và khối lượng chúng bằng bao nhiêu?

Câu 29 (B-09). Cho 100 ml dung dịch KOH 1,5M vào 200 ml dung dịch H₃PO₄ 0,5M, thu được dung dịch X. Cô cạn dung dịch X, thu được m gam hỗn hợp gồm các chất. Xác định các chất đó và khối lượng chúng bằng bao nhiêu?

Câu 30 (B-08). Cho 0,1 mol P₂O₅ vào dung dịch chứa 0,35 mol KOH. Dung dịch thu được có các chất nào? Khối lượng bằng bao nhiêu?

Câu 31. Cho 14,2 gam P₂O₅ và 100 ml dung dịch chứa NaOH 1M và KOH 2M thu được dung dịch X. Xác định các anion có mặt trong dung dịch X.

Câu 32. Thêm 250 ml dung dịch NaOH 2M vào 200ml dung dịch H₃PO₄ 1,5M.

Tìm khối lượng muối thu được?

Tính nồng độ mol/l của các chất trong dung dịch tạo thành?

PHẦN BÀI TẬP NÂNG CAO

Câu 1 (A-2010). Hỗn hợp khí X gồm N₂ và H₂ có tỉ khối so với He bằng 1,8. Đun nóng X một thời gian trong bình kín (có bột Fe làm xúc tác), thu được hỗn hợp khí Y có tỉ khối so với He bằng 2. Tính hiệu suất của phản ứng tổng hợp NH₃.

Câu 2. Một lượng 8,32 gam Cu tác dụng vừa đủ với 140 ml dung dịch HNO₃ cho 4,928 lít ở đkc hỗn hợp gồm hai khí NO và NO₂ bay ra.

Tính số mol mỗi khí đã tạo ra.
Tính nồng độ mol của dung dịch axit ban đầu.

Câu 3. Hoà tan Fe trong HNO₃ dư thấy sinh ra hỗn hợp khí chứa 0,03 mol NO₂ và 0,02 mol NO. Khối lượng sắt bị hoà tan là bao nhiêu gam?

Câu 4. Hòa tan hoàn toàn hỗn hợp gồm 0,1 mol Fe và 0,2 mol Al vào dung dịch HNO₃ dư thu được hỗn hợp khí X gồm NO và NO₂ có tỉ lệ mol tương ứng là 2:1. Tính thể tích của hỗn hợp khí X (đktc).

Câu 5. Hòa tan hoàn toàn 11 gam hh gồm Fe và Al trong dd HNO₃ dư thu được 11,2 lít hh khí X (đktc) gồm NO và NO₂ có khối lượng 19,8 gam. Biết phản ứng không tạo NH₄NH₃. a. Tính thể tích của mỗi khí trong hh X.

Tính khối lượng của mỗi kim loại trong hỗn hợp đầu.

Câu 6. Hoà tan hoàn toàn 5,94g kim loại R trong dung dịch HNO₃ loãng thu được 2,688lít (đktc) hỗn hợp khí gồm NO và N₂O có tỷ khối so với H ₂ là 18,5. Xác định kim loại R.

Câu 7. Nung nóng 39 gam hh muối gồm và KNO₃ và Cu(NO₃)₂ đến khối lượng không đổi thu được rắn A và 7,84 lít hỗn hợp khí X (ở đktc). Tính % khối lượng của mỗi muối trong hh ban đầu.

Câu 8 (A-09). Nung 6,58 gam Cu(NO₃)₂ trong bình kín không chứa không khí, sau một thời gian thu được 4,96 gam chất rắn và hỗn hợp khí X. Hấp thụ hoàn toàn X vào nước để được

ml dung dịch Y. Tính pH của dung dịch Y. Đáp án: pH = 1.

Câu 9. Nung m gam Fe trong không khí, thu được 104,8g hỗn hợp A gồm Fe, FeO, Fe₂O₃, Fe₃O₄. Hoà tan hoàn toàn A trong dung dịch HNO₃dư, thu được dung dịch B và 12,096 lít hỗn hợp khí C gồm NO và NO₂ (đktc) có tỉ khối so với He là 10,167. Tính giá trị của m.

Câu 10. Đốt cháy 5,6g bột Fe nung đỏ trong bình O₂ thu được 7,36 gam hỗn hợp A gồm Fe₂O₃, Fe₃O₄, FeO và Fe. Hoà tan hoàn toàn hỗn hợp A bằng dung dịch HNO₃ thu được V lít hỗn hợp khí B (đktc) gồm NO₂ và NO có tỉ khối so với H₂ là 19. Xác định giá trị của V.

Câu 11. Thuỷ phân hoàn toàn 8,25 gam một photpho trihalogenua thu được dung dịch X. Để trung hoà X cần 100ml dung dịch NaOH 3M. Xác định công thức của photpho trihalogenua.

Câu 12. Cho 150 ml dung dịch KOH 1M tác dụng với 200 ml dung dịch H₃PO₄ 0,5M. Cô cạn dung dịch sau phản ứng thu được m gam muối. Tính m.

GV: Nguyễn Phú Hoạt Page 16

Trường THPT Nguyễn Chí Thanh

Câu 13 (B-08). Tính thể tích dung d ịch HNO3 1M (loãng) ít nhất cần dùng để hoà tan hoàn Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version – http://www.simpopdf.com

toàn một hỗn hợp gồm 0,15 mol Fe và 0,15 mol Cu là bao nhiêu (biết phản ứng tạo chất khử duy nhất là NO)? Đáp án: V = 0,8 lít

Câu 14 (A-09). Cho 3,024 gam một kim loại M tan hết trong dung dịch HNO₃ loãng, thu được 940,8 ml khí N_xO_y (sản phẩm khử duy nhất, ở đktc) có tỉ khối đối với H₂ bằng 22. Xác định khí NxOy và kim loại M. Đáp án: N₂O và Al.

Câu 15 (B-08). Cho 2,16 gam Mg tác dụng với dung dịch HNO₃ (dư). Sau khi phản ứng xảy ra hoàn toàn thu được 0,896 lít khí NO (ở đktc) và dung dịch X. Tính khối lượng muối khan thu được khi làm bay hơi dung dịch X. Đáp án: 13,92 gam.

Câu 16 (A-07). Hoà tan hoàn toàn 12 gam hỗn hợp Fe, Cu (tỷ lệ mol 1:1) bằng HNO₃, thu được V lít (đktc) hỗn hợp khí X (gồm NO và NO₂) và dung dịch Y (chỉ chứa 2 muối và axit dư). Tỉ khối của X so với H₂ bằng 19. Xác định giá trị của V. Đáp án: V = 5,6 lít

Câu 17 (B-07). Nung m gam bột sắt trong oxi, thu được 3 gam hỗn hợp chất rắn X. Hoà tan hết hỗn hợp X trong dung dịch HNO₃ (dư) thoát ra 0,56 lít (đktc) khí NO (là sản phẩm khử duy nhất). Xác định giá trị của m. Đáp án: m = 2,52 gam.

Câu 18 (CĐA-08). Nhiệt phân hoàn toàn 34,65 gam hỗn hợp gồm KNO₃ và Cu(NO₃)₂, thu được hỗn hợp khí X (tỉ khối của X so với khí hiđro bằng 18,8). Tính khối lượng Cu(NO₃)₂ trong hỗn hợp ban đầu. Đáp án: 9,4 gam

Câu 20. Hỗn hợp A gồm N₂ và H₂ với tỉ lệ mol 1: 3. Tạo phản ứng giữa N₂ và H₂ cho ra NH₃ với hiệu suất H% thu được hỗn hợp khí B. Tỉ khối của A so với B là 0,6. Tính giá trị của H.

Câu 21 (B-2010). Một loại phân supephotphat kép có chứa 69,62% muối canxi đihiđrophotphat, còn lại gồm các chất không chứa photpho. Xác định độ dinh dưỡng của loại phân lân này.

Đáp án: 42,25%.

Câu 22 (A-2011). Cho 7,68 gam Cu vào 200 ml dung dịch gồm HNO₃ 0,6M và H₂SO₄ 0,5M. Sau khi các phản ứng xảy ra hoàn toàn (s ản phẩm khử duy nhất là NO), cô cạn cẩn thận toàn bộ dung dịch sau phản ứng thì khối lượng muối khan thu được là bao nhiêu? Đáp án: 22,56 gam.

Câu 23 (B-2011). Cho 1,82 gam hỗn hợp bột X gồm Cu và Ag (tỉ lệ số mol tương ứng 4 : 1) vào 30 ml dung dịch gồm H₂SO4 0,5M và HNO₃ 2M, sau khi các phản ứng xảy ra hoàn toàn, thu được a mol khí NO (sản phẩm khử duy nhất của N⁺⁵). Trộn a mol NO trên với 0,1 mol O₂ thu được hỗn hợp khí Y. Cho toàn bộ Y tác dụng với H₂O, thu được 150 ml dung dịch có pH = z. Tính giá trị của z. Đáp án: z = 1.

Câu 24 (A-2011). Cho 0,87 gam hỗn hợp gồm Fe, Cu và Al vào bình đựng 300 ml dung dịch H₂SO₄ 0,1M. Sau khi các phản ứng xảy ra hoàn toàn, thu được 0,32 gam chất rắn và có 448 ml khí (đktc) thoát ra. Thêm tiếp vào bình 0,425 gam NaNO₃, khi các phản ứng kết thúc thì thu được V lít NO (đktc, sản phẩm khử duy nhất) và m gam muối trong dung dịch. Tính m và V.

Đáp án: V = 0,112 lít và m = 3,865 gam.

CHUYÊN ĐỀ III. CACBON – SILIC

PHẦN LÝ THUYẾT TRỌNG TÂM

CACBON

Vị trí – Cấu hình electron nguyên tử Vị trí

– Cacbon ở ô thứ 6, chu kỳ 2, nhóm IVA của bảng tuần hoàn. b. Cấu hình electron nguyên tử

1s²2s²2p². C có 4 electron lớp ngoài cùng – Các số oxi hóa của C là: -4, 0, +2, +4

Tính chất vật lý
C có ba dạng thù hình chính: Kim cương, than chì và fuleren

Tính chất hóa học

Trong các dạng tồn tại của C, C vô định hình hoạt động hơn cả về mặt hóa học.

Trong các phản ứng hóa học C thể hiện hai tính chất: Tính oxi hóa và tính khử. Tuy nhiên tính khử vẫn là chủ yếu của C.

GV: Nguyễn Phú Hoạt Page 17

Trường THPT Nguyễn Chí Thanh

Câu 13 (B-08). Tính thể tích dung d ịch HNO3 1M (loãng) ít nhất cần dùng để hoà tan hoàn Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version – http://www.simpopdf.com

toàn một hỗn hợp gồm 0,15 mol Fe và 0,15 mol Cu là bao nhiêu (biết phản ứng tạo chất khử duy nhất là NO)? Đáp án: V = 0,8 lít

Đáp án: 42,25%.

Đáp án: V = 0,112 lít và m = 3,865 gam.

CHUYÊN ĐỀ III. CACBON – SILIC

PHẦN LÝ THUYẾT TRỌNG TÂM

CACBON

Vị trí – Cấu hình electron nguyên tử Vị trí

– Cacbon ở ô thứ 6, chu kỳ 2, nhóm IVA của bảng tuần hoàn. b. Cấu hình electron nguyên tử

1s²2s²2p². C có 4 electron lớp ngoài cùng – Các số oxi hóa của C là: -4, 0, +2, +4

Tính chất vật lý
C có ba dạng thù hình chính: Kim cương, than chì và fuleren

Tính chất hóa học

Trong các dạng tồn tại của C, C vô định hình hoạt động hơn cả về mặt hóa học.

Trong các phản ứng hóa học C thể hiện hai tính chất: Tính oxi hóa và tính khử. Tuy nhiên tính khử vẫn là chủ yếu của C.

GV: Nguyễn Phú Hoạt Page 17

Trường THPT Nguyễn Chí Thanh

Tính khử

Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version – http://www.simpopdf.com * Tác dụng với oxi

0		t⁰	+4		. Ở nhiệt độ cao C lại khử CO₂		theo phản ứng
		t⁰
C + O₂ ¾¾® C O₂
0	+4	t⁰	+2
		t⁰
C + CO₂ ¾¾® 2CO
* Tác dụng với hợp chất
0				+4
C + 4HNO₃ ¾¾®C O₂ + 4NO₂ + 2H₂O
		t	0
b. Tính oxi hóa
* Tác dụng với hidro
0			-4
C+ 2H₂		¾¾¾®C H₄
		t⁰ , xt
* Tác dụng với kim loại
	0	_t0		-4
		_t0		C₃		(nhôm cacbua)
3C+ 4Al ¾¾®Al₄				C₃		(nhôm cacbua)

CACBON MONOXIT

Tính chất hóa học

– Tính chất hóa học đặc trưng của CO là tính khử

+2	t⁰		+4
	t⁰
2CO + O₂ ¾¾®2CO₂
+2		t⁰	+4	+ 2Fe
		t⁰
3CO + Fe₂ O₃ ¾¾®3CO₂

Điều chế
Trong phòng thí nghiệm

_HCOOH ¾¾¾¾¾^H2^SO4^(®Æc),t® _CO ₊ _H₂_O

Trong công nghiệp: Khí CO được điều chế theo hai phương pháp * Khí than ướt

			1050⁰ C
C	+	H₂O	¾¾¾®	CO +H₂
			¬¾¾¾
* Khí lò gas
C	+	O₂	t⁰	CO₂
			¾¾®
CO₂	+	C	t⁰	2CO
			¾¾®

CACBON ĐIOXIT Tính chất

Tính chất vật lý

– Là chất khí không màu, nặng gấp 1,5 lần không khí.

– CO₂ (rắn) là một khối màu trắng, gọi là “nước đá khô”. Nước đá khô không nóng chãy mà thăng hoa, được dùng tạo môi trường lạnh không có hơi ẩm.

Tính chất hóa học

– Khí CO₂ không cháy, không duy trì sự cháy của nhiều chất. – CO₂ là oxit axit, khi tan trong nước cho axit cacbonic

CO₂ (k) + H₂O (l)	¾¾®	H₂CO₃ (dd)
	¬¾

Tác dụng với dung dịch kiềm

CO₂	+	NaOH	→	NaHCO₃
CO₂	+	2NaOH	→	Na₂CO₃+H₂O

Tùy vào tỉ lệ phản ứng mà có thể cho ra các sản phẩm muối khác nhau.

Điều chế
Trong phòng thí nghiệm

CaCO₃ + 2HCl → CaCl₂ + CO₂↑ + H₂O b. Trong công nghiệp

Khí CO₂ được thu hồi từ quá trình đốt cháy hoàn toàn than.

AXIT CACBONIC – MUỐI CACBONAT

Axit cacbonic

Là axit kém bền, chỉ tồn tại trong dung dịch loãng, dễ bị phân hủy thành CO₂ và H₂

GV: Nguyễn Phú Hoạt Page 18

Trường THPT Nguyễn Chí Thanh


	– Là axit hai nấc, trong dung dịch phân li hai nấc.
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version – http://www.simpopdf.com
	H CO	¾¾® _H⁺ _{+ HCO}^–
	23 ¬¾			3
–		¾¾®	+	2-
	HCO₃	¬¾ H		+ CO₃

Muối cacbonat

Muối cacbonat của các kim loại kiềm, amoni và đa số muối hiđrocacbonat đều tan. Muối cacbonat của kim loại khác thì không tan.

Tác dụng với dd axit

NaHCO₃	+	HCl	→	NaCl+ CO₂↑	+	H₂O
HCO₃^–	+	_H+	→	CO₂↑ + H₂O
Na₂CO₃	+	2HCl	→	2NaCl + CO₂↑	+	H₂O
CO₃^2-	+2H⁺		→CO₂↑ + H₂O

Tác dụng với dd kiềm

NaHCO₃	+	NaOH	→	Na₂CO₃	+	H₂O
HCO₃^–	+	OH ^–	→	CO₃^2-	+	H₂O

Phản ứng nhiệt phân

MgCO₃(r)	_t0	MgO(r) +	CO₂(k)
	¾¾®
2NaHCO₃(r)	t⁰	Na₂CO₃(r) +	CO₂(k)+ H₂O(k)
	¾¾®

SILIC

Tính chất vật lý

Silic có hai dạng thù hình: silic tinh thể và silic vô định hình.

Tính chất hóa học

Silic có các số oxi hóa: -4, 0, +2 và +4 (số oxi hóa +2 ít đặc trưng hơn).

Trong các phản ứng hóa học, silic vừa thể hiện tính oxi hóa vừa thể hiện tính khử. a. Tính khử

0		+4
Si+ 2F₂	¾¾®Si F₄
0	_t0	+4
	_t0
Si+ O ₂ ¾¾®Si O₂
0		+4
Si+ 2NaOH + H ₂ O ¾¾® Na ₂ Si O ₃ + 2H₂

Tính oxi hóa

0	-4
t⁰	Si
2Mg + Si ¾¾®Mg ₂	Si

Điều chế

Khử SiO₂ ở nhiệt độ cao

SiO₂ + 2Mg ¾¾^t® Si + MgO

HỢP CHẤT CỦA SILIC
Silic đioxit

SiO₂ là chất ở dạng tinh thể.

Tan chậm trong dung dịch kiềm đặc nóng, tan dể trong kiềm nóng chãy.

SiO₂ + 2NaOH ¾¾^t® Na₂SiO₃ + H₂O

Tan được trong axit HF

Dựa vào tính chất này, người ta dùng dung dịch HF để khắc chử lên thủy tinh.

Axit silixic

H₂SiO₃ là chất ở dạng keo, không tan trong nước. Khi mất một phần nước tạo thành vật liệu xốp là silicagen. Dùng để hút hơi ẩm trong các thùng đựng hàng hóa.

Axit silixic là axit yếu, yếu hơn cả axit cacbinic nên bị axit này đẩy ra khỏi dung dịch muối.

Na₂SiO₃ + CO₂ + H₂O → Na₂CO₃ + H₂SiO₃↓ 3. Muối silicat

Dung dịch đậm đặc của Na₂SiO₃ và K₂SiO₃ được gọi là thủy tinh lỏng.

Vải tẩm thủy tinh lỏng sẻ khó cháy, ngoài ra thủy tinh lỏng còn được dùng để chế tạo keo dán thủy tinh và sứ.

GV: Nguyễn Phú Hoạt Page 19

Trường THPT Nguyễn Chí Thanh

PHẦN HƯỚNG DẪN GIẢI

Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version – http://www.simpopdf.com

DẠNG BÀI TẬP KHỬ OXIT KIM LOẠI BẰNG KHÍ CO

Oxit Kl + CO → Kl + CO₂

^moxit Kl ^{+ m}CO ^{= m}Kl ^{+ m}CO₂

ⁿO (oxit) ^{= n}CO ⁼ ⁿCO₂ _và m_OxitKl = m_Kl + m_O

DẠNG BÀI TẬP CO₂ TÁC DỤNG VỚI DUNG DỊCH KIỀM
- Dạng 1: CO₂ tác dụng với dung dịch NaOH (hoặc KOH)

Các PTHH của các phản ứng xãy ra
CO₂	+	NaOH	→	NaHCO₃
CO₂	+	2NaOH	→	Na₂CO₃	+	H₂O

Khi gặp dạng bài tập này thì đầu tiên ta phải xác định xem muối thu được là muối nào bằng cách

đặt T =	ⁿ_OH–		Nếu	T ≤ 1	→ tạo muối duy nhất NaHCO₃
đặt T =	ⁿCO	2	Nếu	T ≤ 1	→ tạo muối duy nhất NaHCO₃
	ⁿCO

			Nếu 1 < T < 2		→ tạo hỗn hợp hai muối NaHCO₃ và Na₂CO₃
			Nếu	T ≥ 2	→ tạo muối duy nhất Na₂CO₃

Dạng 2: CO₂ tác dụng với dung dịch Ca(OH)₂ (hoặc Ba(OH)₂) Các PTHH của các phản ứng xãy ra

CO2 + Ca(OH)2 → CaCO3↓ + H2O

CO2 (dư) + H2O + CaCO3 → Ca(HCO3)2 (tan)

Do vậy, đối với dạng bài tập này khi cùng tạo ra một lượng kết tủa có thể tương ứng với 2 giá trị của CO₂ (về số mol hoặc thể tích CO ₂).

ì(1) n		2- ^{= n}	¯	= n_CO	2		ì(1) n	CO₂		= n	¯
ï		CO₃	¯		2		ï	CO₂			¯
í							® í
(2) n		2- ^{= n}_¯		^{= n}– ^{– n}_CO			_ï(2) n_CO			^{= n}– ^{– n}_¯
î	CO₃			OH		2	î		2		OH
ï	CO₃			OH		2	î		2		OH

Dạng 3: CO₂ tác dụng với hỗn hợp dung dịch NaOH (hoặc KOH) với dung dịch Ca(OH)₂ (hoặc Ba(OH)₂)

Cách 1: Viết PTHH

CO	2	+	OH^–		®	HCO^–
	2					3
HCO^–		+	OH^–		®	_CO2-	+ H	O
	3					3	2
_Ca2 +		+	CO²	–	®	CaCO ¯
			3				3

→ từ đó so sánh số mol các chất và tính khối lượng kết tủa.

Cách 2: Trước hết tính n_CO_32- rồi so sánh với n_Ca ₂₊ hoÆc n_Ba₂₊ sau đó tính khối lượng kết tủa thu

được.

Ví dụ 1: Sục 2.24 lít khí CO₂ (đktc) vào 150 ml dung dịch NaOH 1M thu được dung dịch A.

Tính khối lượng các chất tan trong A.

T = ⁿOH^– = ¹⁵ = 1.5 → tạo hỗn hợp hai muối ⁿCO₂ ^0.1

^Đặt ⁿNaHCO

= x; n

Na CO

= y

CO₂

NaOH

→

NaHCO₃

CO₂

2NaOH

→

Na₂CO₃

H₂O

ìx + y = 0.1

ìx = 0.05

ìm

= 0.05*84 = 4.2 (gam)

NaHCO₃

Ta có hệ PT: í

® í

îx + 2y = 0.15

î y = 0.05

ïm

Na CO

= 0.05*106 = 5.3 (gam)

GV: Nguyễn Phú Hoạt

Page 20

Trường THPT Nguyễn Chí Thanh

Ví dụ 2: Dẫn một luồng khí CO dư qua ống sứ đựng Fe3O4 và CuO nung nóng đến khi phản ứng Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version – http://www.simpopdf.com

hoàn toàn thu được 2,32 gam hỗn hợp kim loại. Khí thoát ra khỏi bình được dẫn qua dung dịch nước vôi trong dư thu được 5 gam kết tủa. Tính tổng khối lượng 2 oxit trong hỗn hợp đầu.

Giải

* Cách 1: n_CaCO =				5	= 0.05 (mol) → n	O (oxit) ^{= n}CO		= n_CaCO = 0.05 (mol)
			100
3						2		3

^moxit ^{= m}Kl ^{+ m}	_O = 2.32 + 16*0.05 = 3.12 (gam)
* Cách 2: n_CaCO		=		5	= 0.05 (mol) → n	O (oxit) ^{= n}CO	= n_CO = n			= 0.05 (mol)
									CaCO
3		100					2			3

m_oxit = m_Kl + m_CO₂ – m_CO = 2.32 + 44*0.05 – 28*0.05 = 3.12 (gam)

Ví dụ 3 (A-2011): Hấp thụ hoàn toàn 0,672 lít khí CO₂ (đktc) vào 1 lít dung dịch gồm NaOH 0,025M và Ca(OH)₂ 0,0125M, thu được x gam kết tủa. Tính giá trị của x.

											Giải
ⁿCO	=			0.672			= 0.03 (mol); n_NaOH = 0.0251 = 0.025 (mol); n_Ca(OH) = 10.0125 = 0.0125(mol)
ⁿCO	=
	2		22.4							2
	2									2
® n			_– = 0.025 + 0.0125* 2 = 0.05 (mol). ® T=									0.5	= 1.33
® n			_– = 0.025 + 0.0125* 2 = 0.05 (mol). ® T=										= 1.33
	OH									0.3
										0.3
n	2-	= n			OH	– ^{– n}_CO		= 0.05 – 0.03 = 0.02(mol)
CO					OH			2
	3
Ca²⁺			+		CO²^–			® CaCO	3	¯
						3			3
0.0125					0.02			0.0125

n_CaCO₃ =0125*100 = 1.25(gam).

PHẦN BÀI TẬP TỰ GIẢI

PHẦN BÀI TẬP CƠ BẢN

Câu 1. Hoàn thành các PTHH của các phản ứng sau:

a. NaHCO₃	+	NaOH	®
b. NaHCO₃	+	HCl	®
c. SiO₂	+	HF	®
d. CO₂	+	NaOH	®
1 mol		1 mol	®
e. CO₂	+	NaOH	®
1 mol		2 mol	®
f. CO₂	+	Ca(OH)₂	®
1 mol		1 mol	®
g. CO₂	+	Ca(OH)₂	®
2 mol		1 mol	®
h. CO (dư)	+	Fe₂O₃	®
i. CO (dư)	+	Fe₃O₄	®

Câu 2. Đốt một mẩu than đá (chứa tạp chất không cháy) có khối lượng 0,6 gam trong oxi dư thu được 1,06 m³ (đktc) khí cacbonic. Tính thành phần % khối lượng của cacbon trong mẩu than đá trên.

Câu 3. Cho 224 ml khí CO₂ (đktc) hấp thụ hết trong 100 ml dung dịch KOH 0,2M. Tính khối lượng của những chất trong dung dịch tạo thành.

Câu 4. Cho 5,6 lít khí CO₂ (đktc) sục vào dung dịch NaOH dư thu được dung dịch A. Cô cạn dung dịch A thu được m gam muối. Tính giá trị m.

Câu 5. Sục 2,24 lít khí CO₂ (đktc) vào 150 ml dung dịch NaOH 1M thu được dung dịch D. Tính khối lượng các chất tan trong dung dịch D.

Câu 6. Sục 2,24 lít khí CO₂ (đktc) vào 200 ml dung dịch NaOH 1M thu được dung dịch D. Tính nồng độ mol/lít của các chất tan trong dung dịch D.

Câu 7. Sục 4,48 lít khí CO₂ (đktc) vào 400 ml dung dịch NaOH C_M thu được dung dịch A. Cô cạn dung dịch A thu được 19 gam hỗn hợp hai muối.

GV: Nguyễn Phú Hoạt Page 21

Trường THPT Nguyễn Chí Thanh

Tính khối lượng mỗi muối.

Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version – http://www.simpopdf.com b. Tính nồng độ dung dịch NaOH đem dùng.

Câu 8. Nung 52,65 gam CaCO₃ ở 1000⁰C và cho toàn bộ khí thoát ra hấp thụ hết vào 500 ml dung dịch NaOH 1,8M. Hỏi thu được muối nào? Khối lượng là bao nhiêu. Biết hiệu suất của phản ứng nhiệt phân CaCO₃ là 85%.

Câu 9. Tính thể tích dung dịch NaOH 2M tối thiểu để hấp thụ hết 4,48 lít khí CO₂ (đktc).

Câu 10. Khử hoàn toàn 23,2 gam Fe₃O₄ bằng khí CO dư. Khí thu được sục vào dung dịch Ca(OH)₂ dư thu được m gam kết tủa. Tính m.

Câu 11. Khử hoàn toàn m gam Fe₂O₃ bằng khí CO dư. Khí thu được sục vào dung dịch Ca(OH)₂ dư thu được 30 gam kết tủa. Tính m.

Câu 12. Khử hoàn toàn 2,32 gam Fe₃O₄ bằng khí CO dư thu được m gam chất rắn. Hòa tan hoàn toàn chất rắn thu được bằng dung dịch axit HNO₃ thu được V lít NO (đktc) là sản phẩm khử duy nhất. Tính m và V.

Câu 13. Khử hoàn toàn m gam gam Fe₃O₄ bằng V lít khí CO (vừa đủ) thu được chất rắn C. Hòa tan hoàn toàn chất rắn C thu được bằng dung dịch axit HNO₃ thu được 6,72 lít NO (đktc) là sản phẩm khử duy nhất. Tính m và V.

Câu 14 (CĐA-09). Khử hoàn toàn một oxit sắt X ở nhiệt độ cao cần vừa đủ V lít khí CO (ở đktc), sau phản ứng thu được 0,84 gam Fe và 0,02 mol khí CO₂. Công thức của X và giá trị V lần lượt là

PHẦN BÀI TẬP NÂNG CAO

Câu 1. Dẫn một luồng khí CO dư qua ống sứ đựng Fe₃O₄ và CuO nung nóng đến khi phản ứng hoàn toàn thu được 2,32 gam hỗn hợp kim loại. Khí thoát ra khỏi bình được dẫn qua dung dịch nước vôi trong dư thu được 5 gam kết tủa. Tính tổng khối lượng 2 oxit trong hỗn hợp đầu.

Câu 2. Cho khí CO qua ống chứa 15,2g hỗn hợp gồm CuO và FeO nung nóng. Sau một thời gian thu được hỗn hợp khí B và 13,6g chất rắn C. Cho B tác dụng với dung dịch Ca(OH)₂ dư thu được m gam kết tủa. Xác định giá trị của m.

Câu 3. Dẫn một luồng khí CO qua ống sứ đựng m gam hỗn hợp CuO, Fe₂O₃, Fe₃O₄ và Al₂O₃ rồi cho khí thoát ra hấp thụ hết vào dung dịch nước vôi trong dư thu được 15 gam kết tủa. Chất rắn còn lại trong ống sứ có khối lượng 215,0 gam. Xác định giá trị của m.

Câu 4. Cho V lít khí CO₂ (đktc) hấp thụ hết vào 500 ml dung dịch Ca(OH)₂ 0,02 M thì thu được 0,5 gam kết tủa. Xác định giá trị tối thiểu của V.

Câu 5. Cho 1,344 lít khí CO₂ (đktc) hấp thụ hết vào 2 lít dung dịch X chứa NaOH 0,04M và Ca(OH)₂ 0,02M thu được m gam kết tủa. Xác định giá trị của m.

Câu 6. Hoà tan hoàn toàn 11,2 gam CaO vào H₂O thu được dung dịch A. Sục V lít khí CO₂ (đktc) vào dung dịch A thu được 15 gam kết tủa. Xác định giá trị của V.

Câu 7 (CĐ-2010). Hấp thụ hoàn toàn 3,36 lít khí CO₂ (đktc) vào 125 ml dung dịch Ba(OH)₂ 1M, thu được dung dịch X. Coi thể tích dung dịch không thay đổi. Xác định nồng độ mol của chất tan trong dung dịch X. Đáp án: Chất tan ở đây là Ba(HCO₃)₂: 0,6M.

Câu 8 (A-09). Cho 0,448 lít khí CO₂ (ở đktc) hấp thụ hết vào 100 ml dung dịch chứa hỗn hợp NaOH 0,06M và Ba(OH)₂ 0,12M, thu được m gam kết tủa. Tính giá trị của m.

Đáp án: 1,97 gam.

Câu 9 (A-08). Hấp thụ hoàn toàn 4,48 lít khí CO₂ (ở đktc) vào 500 ml dung dịch hỗn hợp gồm NaOH 0,1M và Ba(OH)₂ 0,2M, sinh ra m gam kết tủa.Tính giá trị của m. Đáp án: m = 9,85 gam. Câu 10 (A-07). Hấp thụ hoàn toàn 2,688 lít khí CO₂ (đktc) vào 2,5 lít dung dịch Ba(OH)₂ nồng độ a mol/l, thu được 15,76 gam kết tủa. Tính giá trị của a. Đáp án: a = 0,04 mol.

Câu 11 (CĐA-08). Dẫn từ từ V lít khí CO (ở đktc) đi qua một ống sứ đựng lượng dư hỗn hợp rắn gồm CuO, Fe₂O₃ (ở nhiệt độ cao). Sau khi các phản ứng xảy ra hoàn toàn, thu được khí X. Dẫn toàn bộ khí X ở trên vào lượng dư dung dịch Ca(OH)₂ thì tạo thành 4 gam kết tủa. Tính giá trị của V. Đáp án: V = 0,896 lít.

Câu 12 (A-09). Cho luồng khí CO (dư) đi qua 9,1 gam hỗn hợp gồm CuO và Al₂O₃ nung nóng đến khi phản ứng hoàn toàn, thu được 8,3 gam chất rắn. Tính khối lượng CuO có trong hỗn hợp

ban đầu. Đáp án: m_CuO = 4 gam.

Câu 13 (A-08). Cho V lít hỗn hợp khí (ở đktc) gồm CO và H₂ phản ứng với một lượng dư hỗn hợp rắn gồm CuO và Fe₃O₄ nung nóng. Sau khi các phản ứng xảy ra hoàn toàn, khối lượng hỗn

GV: Nguyễn Phú Hoạt Page 22

Trường THPT Nguyễn Chí Thanh

hợp rắn giảm 0,32 gam. Xác định giá trị của V. Đáp án: V = 0,448 lít.

Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version – http://www.simpopdf.com

Câu 14 (A-2011). Hấp thụ hoàn toàn 0,672 lít khí CO₂ (đktc) vào 1 lít dung dịch gồm NaOH 0,025M và Ca(OH)₂ 0,0125M, thu được x gam kết tủa. Tính giá trị của x. Đáp án: x = 1,25 gam. Câu 15 (B-2011). Hấp thụ hoàn toàn 2,24 lít CO₂ (đktc) vào 100 ml dung dịch gồm K₂CO₃ 0,2M và KOH x mol/lít, sau khi các phản ứng xảy ra hoàn toàn thu được dung dịch Y. Cho toàn bộ Y tác dụng với dung dịch BaCl₂ (dư), thu được 11,82 gam kết tủa. Tính giá trị của x.

Đáp án: x = 1,4 M.

CHUYÊN ĐỀ IV. ĐẠI CƯƠNG VỀ HÓA HỮU CƠ

PHẦN LÝ THUYẾT TRỌNG TÂM

MỞ ĐẦU VỀ HÓA HỌC HỮU CƠ
Khái niệm về hợp chất hữu cơ và hóa học hữu cơ

Hợp chất hữu cơ là hợp chất của cacbon (trừ CO, CO₂, muối cacbonat…).

Hóa học hữu cơ là nghành hóa học nghiên cứu các hợp chất hữu cơ.

Phân loại hợp chất hữu cơ – Thường chia thành hai loại

Hiđrocacbon
Dẫn xuất hiđrocacbon

Đặc điểm chung của hợp chất hữu cơ
Đặc điểm cấu tạo: Liên kết hóa học chủ yếu trong hợp chất hữu cơ là liên kết cộng hóa trị.
Tính chất vật lý:
- Nhiệt độ nóng chãy, nhiệt độ sôi thấp.
- Phần lớn không tan trong nước, nhưng tan nhiều trong các dung môi hữu cơ.
Tính chất hóa học:
Các hợp chất hữu cơ thường kém bền với nhiệt và dể cháy.

Phản ứng hóa học của các hợp chất hữu cơ thường xãy ra chậm và theo nhiều hướng khác nhau, nên tạo ra hỗn hợp nhiều sản phẩm.

Sơ lược về phân tích nguyên tố a. Phân tích định tính

* Mục đích: Xác định nguyên tố nào có trong hợp chất hữu cơ.

* Nguyên tắc: Chuyển các nguyên tố trong hợp chất hữu cơ thành các chất vô cơ đơn giản rồi nhận biết chúng bằng các phản ứng đặc trưng.

Phân tích định lượng

* Mục đích: Xác định thành phần % về khối lượng các nguyên tố có trong phân tử hợp chất hữu cơ.

* Nguyên tắc: Cân chính xác khối lượng hợp chất hữu cơ, sau đó chuyển nguyên tố C → CO₂, H → H₂O, N → N₂, sau đó xác định chính xác khối lượng hoặc thể tích của các chất tạo thành, từ đó tính % khối lượng các nguyên tố.

* Biểu thức tính toán:

m_C

^mCO₂ ^.12

(g) ;

m_H

^mH ₂O ^.2

(g) ;

m _N

^VN₂

.28

(g)

22, 4

_{Tính được:} _{%C =} ^mC ^.100 _; _{%H =} ^mH ^.100 _; _{%N =} ^mN ^.100 _{; %O = 100-%C-%H-%N}

aaa

CÔNG THỨC PHÂN TỬ HỢP CHẤT HỮU CƠ

Công thức đơn giản nhất a. Định nghĩa

– Công thức đơn giản nhất là công thức biểu thị tỉ lệ tối giản về số nguyên tử của các nguyên tố trong phân tử.

Cách thiết lập công thức đơn giản nhất

– Thiết lập công thức đơn giản nhất của hợp chất hữu cơ C_xH_yO_z là thiết lập tỉ lệ

: y : z = n_C : n_H : n_O = ^m₁₂^C : ^m₁^H : ^m₁₆^O ; x : y : z = ^%C₁₂ : ^%H₁ : ^%O₁₆

GV: Nguyễn Phú Hoạt Page 23

Trường THPT Nguyễn Chí Thanh

Công thức phân tử

Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version – http://www.simpopdf.com a. Định nghĩa

Công thức phân tử là công thức biểu thị số lượng nguyên tử của mỗi nguyên tố trong phân tử. b. Cách thiết lập công thức phân tử

Có ba cách thiết lập công thức phân tử

Dựa vào thành phần % khối lượng các nguyên tố (ít dùng) – Cho CTPT C_xH_yO_z: ta có tỉ lệ

₁₀₀^M = ^12.x_%C = _%H^1.y = ^16.z_%O

Từ đó ta có: x = ^M.%C ; y = ^M.%H ; z = ^M.%O

12.100 1.100 16.100

Dựa vào công thức đơn giản nhất (thường dùng)
Tính trực tiếp theo khối lượng sản phẩm cháy (ít dùng)

PHẦN HƯỚNG DẪN GIẢI

Phần bài tập chương này chủ yếu là lập CT đơn giản nhất và CTPT. Một số công thức sau yêu cầu chúng ta phải nắm để vận dụng trong việc giải bài tập chương này.

Cho hợp chất X có CT: C_xH_yO_zN_t.

* n_C = n_CO ; n_H = 2n_{H O} ; n_N		= 2n_N	; m_O = m_X – (m_C + m_H + m_N) → n_O	=	m_O

2	2		2	16

x : y : z : t = n_C : n_H : n_O : n_N.

* d_{A/ B} = ^M^A ® M_A = d_{A/ B} *M_B

^MB

Ví dụ: Đốt cháy hoàn toàn 2,46 gam chất hữu cơ (A) thu được 5,28 gam CO₂, 0,9 gam H₂O và 224ml N₂ (đo đktc). Tỉ khối hơi của (A) so với không khí là 4, 24. Xác định công thức phân tử của (A).

Giải

Đặt CT đơn giản nhất của A là C_xH_yO_zN_t

= n

5.28

= 0.12 (mol) ; n

= 2* n

= 2*

0.9

= 0.1 (mol) ;

H O

n_N = 2n_N

= 2*

0.224

= 0.02 (mol)

22.4

m_O = m_A – (m_C + m_H + m_N) = 2.46 – (0.12*12+0.1*1+0.02*14) = 0.64 (gam)

n_O = ^m^O = ⁶⁴ = 0.04 (mol) 16 16

x : y : z : t = n_C : n_H : n_O : n_N = 0.12 : 0.1 : 0.04 : 0.02 = 6 : 5 : 2 : 1

CT đơn giản nhất của A là: C₆H₅O₂N

d_{A/ kk} = ^M^A ® M_A = d_A/B *29 = 123 từ đó ta suy ra: CT đơn giản nhất chính là CTPT. 29

→ CTPT của A là: C₆H₅O₂N

PHẦN BÀI TẬP TỰ GIẢI

Câu 1. Oxi hóa hoàn toàn 0,6 gam hợp chất hữu cơ A thu được 0,672 lít CO₂ (đktc) và 0,72 gam H₂O. Tính % khối lượng các nguyên tố trong phân tử chất A.

Câu 2. Oxi hóa hoàn toàn 0,67 gam β-caroten rồi dẫn sản phẩm oxi hóa qua bình 1 đựng dd H₂SO₄ đặc, sau đó qua bình 2 đựng Ca(OH)₂ dư. Kết quả cho thấy khối lượng bình 1 tăng 0,63 gam; bình 2 có 5 gam kết tủa. Tính % khối lượng các nguyên tố trong phân tử β-caroten.

Câu 3. Tính khối lượng mol phân tử của các chất sau:

Chất A có tỉ khối hơi so với không khí bằng 2,07.

Thể tích hơi của 3,3 gam chất X bằng thể tích của 1,76 gam khí oxi (đo ở cùng điều kiện).

GV: Nguyễn Phú Hoạt Page 24

Trường THPT Nguyễn Chí Thanh

Câu 4. Kết quả phân tích nguyên tố cho thấy limonen được cấu tạo từ hai nguyên tố C và H, Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version – http://www.simpopdf.com

trong đó C chiếm 88,235% về khối lượng. Tỉ khối hơi của limonen so với không khí gần bằng 4,69. Lập công thức phân tử của limonen.

Câu 5. Đốt cháy hoàn toàn 0,3 gam chất A (phân tử chỉ chứa C, H, O) thu được 0,44 gam khí CO₂ và 0,18 gam nước. Thể tích hơi của 0,3 gam chất A bằng thể tích của 0,16 gam khí oxi (đo ở cùng điều kiện). Xác định công thức phân tử của chất A.

Câu 6. Anetol có khối lượng mol phân tử bằng 148 g/mol. Phân tích nguyên tố cho thấy anetol có %C=81,08%; %H=8,1%, còn lại là oxi. Lập công thức đơn giản nhất và công thức phân tử của anetol.

Câu 7. Hợp chất X có % khối lượng C, H và O lần lượt là 54,54%, 8,1% và 36,36%. Khối lượng phân tử của X là 88g/mol. Lập công thức phân tử của X.

Câu 8. Hợp chất Z có công thức đơn giản nhất là CH₃O và có tỉ khối hơi so với hidro là 31. Xác định công thức phân tử của Z.

Câu 9. Đốt cháy hoàn toàn 2,46 gam chất hữu cơ (A) thu được 5,28 gam CO₂, 0,9 gam H₂O và 224ml N₂ (đo đktc). Tỉ khối hơi của (A) so với không khí là 4, 24. Xác định công thức phân tử của (A).

Câu 10. Đốt cháy hoàn toàn 5,6 lít chất khí hữu cơ, thì thu được 16,8lít CO₂ và 13,5 gam H₂O. Các chất khí (đo đktc). Lập công thức phân tử, biết rằng 1 lít khí chất hữu cơ ở đktc nặng 1,875 gam.

Câu 11. Đốt cháy hoàn toàn 0,1 mol hợp chất hữu cơ (D) cần vừa đủ 14,4 gam oxi, thấy sinh ra 13,2 gam CO₂ và 7,2 gam nước.

Tìm phân tử khối cuả (D).

Xác định công thức phân tử của (D).

Câu 12. Đốt a gam chất (X) cần 0,3 mol O₂ thu được 0,2 mol CO₂, 0,3 mol H₂O. Hãy xác định a gam, công thức đơn giản của (X)?

Câu 13. Đốt cháy hoàn toàn 9,9 gam chất hữu cơ (A) gồm 3 nguyên tố C, H và Cl. Sản phẩm tạo thành cho qua bình đựng H₂SO₄ đậm đặc và Ca(OH) ₂ thì thấy khối lượng các bình nầy tăng lần lượt là 3,6 gam và 8,8 gam.

Tìm công thức nguyên (A).
Xác định CTPT, biết (A) chỉ chứa 2 nguyên tử Clo.

Câu 14. Đốt cháy hoàn toàn 112 cm³ một hydrocacbon (A) là chất khí ở (đktc) rồi dẫn sản phẩm lần lượt qua bình (I) đựng H₂SO₄ đậm đặc và bình (II) chứa KOH dư người ta thấy khối lượng bình (I) tăng 0,18 gam và khối lượng bình (II) tăng 0,44 gam.

Xác định CTPT (A).

Câu 15. Đốt cháy hoàn toàn hợp chất hữu cơ gồm C, H, Cl, sinh ra 112 cm³ CO₂ (đo đktc) và 0,09 gam H₂O. Cũng từ hợp chất hưữ cơ đó cho tác dụng AgNO₃ thì thu được 1,435 AgCl. Lập CTPT chất hữu cơ. Biết rằng tỉ khối hơi chất đó so với He là 21,25.

Câu 16. Một chất hữu cơ có tỉ lệ khối lượng m_C : m_H : m_O = 12 : 2,5 : 4. Biết rằng cứ 0,1 mol chất hữu cơ có khối lượng 7,4 gam.

Lập CTPT chất hữu cơ.
Viết CTCT các đồng phân.

Câu 17. Đốt cháy hoàn toàn 1,608 gam Chất (A), thu được 1,272 gam Na₂CO₃, 0,528gam CO₂.

Lập CTPT (A). Biết rằng trong phân tử chỉ chứa 2 nguyên tử Na.

CHUYÊN ĐỀ V: HIDROCACBON NO

PHẦN LÝ THUYẾT

ANKAN

Khái niệm – Đồng đẵng – Đồng phân – Danh pháp Khái niệm
Ankan là hidrocacbon no mạch hở có CTTQ C_nH_2n+2 (n≥1). Hay còn gọi là Parafin

Các chất CH₄, C₂H₆, C₃H₈ …. C_nH_2n+2 hợp thành dãy đồng đẵng của ankan.

Đồng phân

Từ C₄H₁₀ trở đi có đồng phân cấu tạo (đồng phân mạch C).

GV: Nguyễn Phú Hoạt Page 25

Trường THPT Nguyễn Chí Thanh

– Thí dụ: C5H10 có ba đồng phân:

Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version – http://www.simpopdf.com CH₃-CH₂-CH₂ -CH₂CH₃; CH₃-CH(CH₃)-CH₂-CH₃; CH ₃-C(CH₃)₂-CH₃

Danh pháp

Nắm tên các ankan mạch không nhánh từ C₁ → C₁₀
Danh pháp thường.
- n – tên ankan tương ứng (n- ứng với mạch C không phân nhánh)
- iso – tên ankan tương ứng (iso- ở C thứ hai có nhánh -CH₃).

neo – tên ankan tương ứng (neo- ở C thứ hai có hai nhánh -CH₃).

Danh pháp quốc tế: Số chỉ vị trí nhánh + tên nhánh + tên mạch C chính + an

1 2 3 4

Thí dụ: C H ₃ – C H(CH ₃ ) – C H ₂ – C H₃ (2-metylbutan)

Bậccủa nguyên tử C trong hiđrocacbon no được tính bằng số liên kết của nó với các nguyên tử

C khác.

I IV III II I

Thí dụ: C H ₃ – C(CH ₃ ) ₂ – C H(CH ₃ ) – C H ₂ – C H₃

Tính chất vật lý

Từ CH₄ → C₄H₁₀ là chất khí.

Từ C₅H₁₂ → C₁₇H₃₆ là chất lỏng.
Từ C₁₈H₃₈ trở đi là chất rắn.

Tính chất hóa học
Phản ứng thế bởi halogen (đặc trưng cho hidrocacbon no)

Clo có thể thế lần lượt từng nguyên tử H trong phân tử metan

CH₄	+	Cl₂	askt	CH₃Cl	+	HCl
			¾¾®
CH₃Cl	+	Cl₂	askt	CH₂Cl₂	+	HCl
			¾¾®
CH₂Cl₂	+	Cl₂	askt	CHCl₃	+	HCl
			¾¾®
CHCl₃	+	Cl₂	askt	CCl₄	+	HCl
			¾¾®

Các đồng đẵng của metan cũng tham gia phản ứng thế tương tự metan

Thí dụ	CH₃-CH₂-CH₂Cl
as	1-clopropan (43%)
CH₃-CH₂-CH₃	CH₃-CHCl-CH₃
25⁰C	CH₃-CHCl-CH₃
	2-clopropan (57%)

– Nhận xét: Nguyên tử H liên kết với nguyên tử C bậc cao hơn dể bị thế hơn nguyên tử H liên kết với nguyên tử C bậc thấp hơn.

Phản ứng tách.

C_n H_2n+2 ¾¾¾^t,xt®C_n H_2n + H₂

C_n H_2n+2 ¾¾¾^t,xt®C_n’H_2n’ + C_mH_2m+2 (n = n’ + m)

Thí dụ

CH₃-CH₃ ¾¾¾¾^500C,xt® CH₂=CH₂ + H₂

^C4^H10

t⁰C, xt

CH₄ + C₃H₆

C₂H₄ + C₂H₆

C₄H₈ + H₂

Phản ứng oxi hóa.

CnH2n+2 +

Điều chế:

Phòng thí nghiệm:

3n +1

₂ O2 → nCO2 + nH2O ( n_H₂_O > n_CO₂ )

– CH₃COONa	+NaOH	CaO, t⁰	CH₄↑ +Na₂CO₃
		¾¾¾®
– Al₄C₃ +	12H₂O→	3CH₄↑	+4Al(OH)₃

Trong công nghiệp: Đi từ khí thiên nhiên, khí mỏ dầu và từ dầu mỏ.

GV: Nguyễn Phú Hoạt Page 26

Trường THPT Nguyễn Chí Thanh

XICLOANKAN

Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version – http://www.simpopdf.com

Khái niệm – Danh pháp
Khái niệm

– Xicloankan là một loại hiđrocacbon no mà trong phân tử chỉ gồm liên kết đơn và có một vòng khép kín. Có CTTQ là C_nH_2n (n≥3).

– Thí dụ:

(xiclopropan) (xiclobutan)

Danh pháp: Số chỉ vị trí nhánh + tên nhánh + xicol + tên mạch C chính (vòng) + an

– Thí dụ: (metylxiclopropan).

Tính chất hóa học Phản ứng thế

Phản ứng cộng mở vòng

– Cộng H₂: Chỉ có xiclopropan và xiclobutan

– Cộng Br₂ và HX (X: Cl, Br): Chỉ có xicolpropan c. Phản ứng tách

– Thường chỉ có xiclohexan và metylxiclohexan. d. Phản ứng oxi hóa:

C_nH_2n + ³ⁿ₂ O₂ ¾¾^t⁰® nCO₂ + nH₂O

BÀI TẬP CÓ HƯỚNG DẪN GIẢI

Phần bài tập ankan là phần bài tập cơ bản, làm nền tảng để ta giải các bài tập hóa học sau này. Do vậy yêu cầu chúng ta cần phải nắm chắc để vận dụng khi ta gặp các dãy đồng đẵng khác. Ở chương này chủ yếu ta giải quyết dạng bài tập lập công thức phân tử của ankan.

CTPT của ankan là: C_nH_2n+2. Để lập CTPT của ankan ta có thể sử dụng một trong các cách sau (tùy bài ra mà ta sẽ có các cách giải phù hợp):

Cách 1: M = 14n + 2. M ta có thể tính bằng nhiều cách khác nhau tùy vào dử kiện bài ra.
Cách 2: n = ⁿ^CO2 . Lưu ý: Công thức này ta có thể áp dụng cho mọi dãy đồng đẵng mà ta sẽ

ⁿankan

gặp sau này. Và n_ankan	= n_H	O ^{– n}CO		® n =	ⁿ CO ₂	=		ⁿCO₂
			2		ⁿankan		n_H		– n_CO
	2
								O		2
						2

Cách 3: Ta lập tỉ lệ trên PTHH để đưa ra phương trình bậc nhất một ẩn (ẩn đó là n). Từ đó tính giái trị n.

Lưu ý: Nếu là hỗn hợp hai ankan đồng đẵng kế tiếp của nhau thì ta quy thành một ankan có CT là C _n H_{2 n} ₊₂ . Từ đó tính giá trị n .

Ví dụ 1: Đốt cháy hỗn hợp hai hidrocacbon đồng đẳng kế tiếp nhau ta thu được 11,7g H₂O và 17,6g CO₂. Xác định CTPT của hai hidrocacbon trên.

Giải

Đặt CTPT của 2 ankan là C

H₂

+2 ^.

n_CO =

17.6

= 0.4 (mol); n_{H O}

11.7

= 0.65 (mol)

ⁿCO

0.4

® n =

= 1.6

. Từ đó suy ra CTPT của hai ankan là: CH₄

và C₂H₆.

ⁿankan

n_H

O ^– ⁿCO

0.65 –

0.4

Ví dụ 2: Đốt cháy hoàn toàn 3,36 lít hỗn hợp khí metan và etan thu được 4,48 lít khí CO₂ (đktc).

Tính thành phần phần trăm về thể tích của mỗi khí trong hỗn hợp A.

									Giải
ⁿhh	=	3.36	= 0.15 (mol); n			=	4.48	= 0.2 (mol)
ⁿhh	=		= 0.15 (mol); n	CO		=		= 0.2 (mol)
	22.4				2	22.4
					2


*GV: Nguyễn Phú Hoạt*										Page 27

					*Trường THPT Nguyễn Chí Thanh*

Đặt n	CH	= a, n	C H ^{= b}	and Split Unregistered Version – http://www.simpopdf.com
Simpo4		PDF Merge26		and Split Unregistered Version – http://www.simpopdf.com
	CH₄		®	CO₂
	a			a
	C₂H₆ ®			2CO₂
	b			2b
		ìa + b = 0.15			ìa = 0.1		ì		0.1
						®	ï%CH₄	=		*100 = 66.67 (%)
							ï%CH₄	=		*100 = 66.67 (%)
Ta có hệ PT: í					® í		í		0.15
		îa + 2b = 0.2			îb = 0.05		ï	₆ = 100 – 66.67 = 33.33 (%)
							_î%C₂ H	₆ = 100 – 66.67 = 33.33 (%)

PHẦN BÀI TẬP TỰ GIẢI

PHẦN BÀI TẬP CƠ BẢN

Câu 1. Viết công thức cấu tạo các đồng phân ankan ứng với công thức phân tử C₄H₁₀, C₅H₁₂ và

C₆H₁₄. Gọi tên theo danh pháp thường và tên thay thế.

Câu 2. Viết CTCT của các ankan có tên sau:

pentan, 2-metylbutan, isobutan và 2,2-đimetylbutan.
iso-pentan, neo-pentan, 3-etylpentan, 2,3-đimetylpentan.

Câu 3. Gọi tên các chất sau theo danh pháp thường và danh pháp thay thế:

a. CH₃-CH(CH₃)-CH₃;	b. CH₃-(CH₂)₄-CH₃
c. CH₃-CH(CH₃)-CH₂-CH₃;	d. CH₃-C(CH₃)₂-CH₃
Câu 4. Gọi tên các chất sau theo danh pháp thay thế.
a. CH₃-CH₂-CH₂-CH₂-CH(CH₃)-CH₃	b. CH₃-CH₂-CH(C₂H₅)-CH₂-CH₃
c. CH₃-CH₂-C(CH₃)₂-CH₃	d. CH₃-CH(C₂H₅)-CH₂-CH₂-CH₃

Câu 5. Hoàn thành các PTHH của các phản ứng sau:

a. CH₄	+	Cl₂	¾¾®
			askt
1 mol	+	1 mol	¾¾®
b. C₂H₆	+	Cl₂	¾¾®
			askt
1 mol	+	1 mol	¾¾®
c. CH₃-CH₂-CH₃	+	Br₂	¾¾®
			askt
1 mol	+	1 mol	¾¾®
d. CH₄	+	O₂	¾¾®
			_t0
e. CH₃COONa	+	NaOH ¾¾¾®
			CaO, t⁰
f. Al₄C₃	+	H₂O	®

Câu 6. Viết PTHH điều chế các ankan sau từ các chất tương ứng.

Metan, 2-clobutan, iso-propyl clorua.

Câu 7 (A-08). Cho iso-pentan tác dụng với Cl₂ (askt) theo tỉ lệ số mol 1 : 1.

Xác định số sản phẩm monoclo tối đa thu được.
Viết PTHH tạo các sản phẩm mono clo tương ứng đó.

Câu 8. Khi clo hóa C₅H₁₂ với tỷ lệ mol 1:1 thu được một sản phẩm thế monoclo duy nhất.

Xác định CTCT và danh pháp IUPAC của ankan đó.
Viết PTHH của phản ứng xãy ra.

Câu 9. Khi clo hóa một ankan có công thức phân tử C₆H₁₄, người ta chỉ thu được 2 sản phẩm thế monoclo.

Xác định CTCT và danh pháp IUPAC của ankan đó.

Viết PTHH của các phản ứng xãy ra.

Câu 10. Ankan Y mạch không nhánh có công thức đơn giản nhất là C₂H₅.

Tìm công thức phân tử, viết CTCT và gọi tên Y.
Viết PTHH phản ứng của Y với Clo khi chiếu sáng (tỉ lệ 1:1), chỉ rỏ sản phẩm chính.

Câu 11. Đốt cháy hoàn toàn 4,48 lít C₃H₈ (đktc) thu được V lít CO₂ (đktc) và m gam nước. Tính m và V.

Câu 12. Đốt cháy hoàn toàn V lít khí C₄H₁₀ (đktc). Toàn bộ sản phẩm cháy sục vào dung dịch nước vôi trong dư thu được 40 gam kết tủa.

Tính V.
Tính khối lượng muối thu được.

GV: Nguyễn Phú Hoạt Page 28

Trường THPT Nguyễn Chí Thanh

Câu 13. Đốt cháy hoàn toàn một hidrocacbon X thu được 8,96 lít khí CO2 (đktc) và 9 gam nước. Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version – http://www.simpopdf.com

Xác định công thức của X.

Câu 14. Đốt cháy hoàn toàn 2,24 lít ankan X (đktc) thu được 6,72 lít khí CO₂ (đktc) và m gam nước.

Tính khối lượng muối thu được.
Xác định công thức của X.

Câu 15. Khi đốt cháy hoàn toàn một ankan A thì thể tích Oxi phản ứng bằng 5/3 lần thể tích của khí CO₂ sinh ra trong cùng điều kiện. Xác định công thức của ankan A.

Câu 16. Đốt cháy hoàn toàn 2,24 lít ankan B (đktc) cần 11,2 lít O₂ (đktc).

Xác định công thức của B.
Tính khối lượng CO₂ và nước sinh ra.

Câu 17. Đốt cháy hoàn toàn 3,36 lít hỗn hợp khí metan và etan thu được 4,48 lít khí CO₂ (đktc).

Tính thành phần phần trăm về thể tích của mỗi khí trong hỗn hợp A.

Câu 18. Xicloankan đơn vòng X có tỉ khối hơi so với nitơ bằng 2. Lập công thức phân tử của X. Câu 19. Khi đốt cháy hoàn toàn 3.6 gam ankan X thu được 5.6 lít CO₂ (đktc). Xác định công thức phân tử của X.

Câu 20. Đốt cháy hoàn toàn 4,48 lít hỗn hợp gồm C₂H₆ và C₃H₈ ( đktc) rồi cho sản phẩm cháy đi qua bình 1 đựng dung dịch H₂SO₄ đặc, bình 2 đựng dung dịch nước vôi trong có dư thấy khối lượng bình 1 tăng m g, bình 2 tăng 22 g.

Xác định giá trị của m.
Tính % thể tích mỗi khí trong hỗn hợp đầu.

Câu 21. Đốt cháy hoàn toàn m g hỗn hợp gồm CH₄, C₂H₆ và C₄H₁₀ thu được 3,3g CO₂ và 4,5 g H₂O. Xác định giá trị của m.

Câu 22. Một hỗn hợp 2 ankan kế tiếp có khối lượng 24,8 gam có thể tích tương ứng là 11,2 lít (ở đktc). Xác định CTPT của 2 ankan.

Câu 23. Đốt cháy hỗn hợp hai hidrocacbon đồng đẳng kế tiếp nhau ta thu được 11,7g H₂O và 17,6g CO₂. Xác định CTPT của hai hidrocacbon trên.

Câu 24. Khi đốt cháy hoàn toàn 7,84 lít hỗn hợp khí gồm CH₄, C₂H₆, C₃H₈ (đktc) thu được 16,8 lít khí CO₂ (đktc) và x gam H₂O. Xác định giá trị của X.

Câu 25. Đốt cháy hoàn toàn 11,2 lít hỗn hợp propan và butan (đktc) rồi cho tất cả sản phẩm cháy thu được vào dung dịch NaOH thì thu được 95,4 gam Na₂CO₃ và 84 gam NaHCO ₃.

Tính thành phần % về số mol của hỗn hợp.

Tìm thể tích dung dịch NaOH 0,5 M cần thiết dùng trong trường hợp trên.

Câu 26. Đốt cháy hoàn toàn 0,01 mol ankan (A). Dẫn toàn bộ sản phẩm cháy qua bình Ca(OH)₂ dư người ta thu được 4 gam kết tủa.

Tìm công thức phân tử của Ankan (A).

B là đồng đẳng liên tiếp của A. B tác dụng với clo (askt) theo tỉ lệ mol 1:1. Người ta thu được 4 sản phẩm. Hãy xác định CTCT đúng của (B).

Câu 27. Một hỗn hợp gồm 2 ankan X và Y là đồng đẳng kế tiếp nhau có khối lượng 10,2 gam.

Đốt cháy hoàn toàn hỗn hợp cần 36,8 gam O₂.

Tính khối lượng CO₂ và H₂O tạo thành.

Tìm CTPT của 2 ankan.

Câu 28. Khi tiến hành craking 22,4 lít khí C₄H₁₀ (đktc) thu được hỗn hợp A gồm CH₄, C₂H₆,

C₂H₄, C₃H₆, C₄H₈, H₂ và C₄H₁₀ dư. Đốt cháy hoàn toàn A thu được x gam CO₂ và y gam H₂O.

Xác định giá trị của x và y.

Câu 29. Hỗn hợp (X) gồm 2 ankan A, B liên tiếp nhau trong dãy đồng đẳng có d _{X/ He} = 16, 6 . Xác định CTPT của A, B và tính % V của hỗn hợp.

Câu 30. Một ankan có thành phần % các nguyên tố: %C = 84,21; %H = 15,79. Tỉ khối hơi của ankan đối với không khí là 3,93. Xác định CTPT ankan.

Câu 31. Đốt cháy hoàn toàn 3,6 g một ankan A thu được 11g CO₂ và 5,4g nước. Khi clo hóa A theo tỉ lệ mol 1:1 tạo thành dẫn xuất monoclo duy nhất. Xác định CTPT và CTCT của A.

PHẦN BÀI TẬP NÂNG CAO

Câu 1. Hỗn hợp khí X gồm 2 hiđrocacbon A và B là đồng đẳng kế tiếp. Đốt cháy X với 64 gam O₂ (dư) rồi dẫn sản phẩm thu được qua bình đựng Ca(OH) ₂ dư thu được 100 gam kết tủa. Khí ra khỏi bình có thể tích 11,2 lít ở 0^OC và 0,4 atm. Xác định công thức phân tử của A và B.

GV: Nguyễn Phú Hoạt Page 29

Trường THPT Nguyễn Chí Thanh

Câu 2 (A-2010). Đốt cháy hoàn toàn một lượng hiđrocacbon X. Hấp thụ toàn bộ sản phẩm cháy Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version – http://www.simpopdf.com

vào dung dịch Ba(OH)₂ (dư) tạo ra 29,55 gam kết tủa, dung dịch sau phản ứng có khối lượng giảm 19,35 gam so với dung dịch Ba(OH)₂ ban đầu. Xác định công thức phân tử của X.

Đáp án: C₃H₈.

Câu 3. Đốt cháy hoàn toàn một hiđrocacbon X thu được 0,11 mol CO₂ và 0,132 mol H₂O. Khi X tác dụng với khí clo (theo tỉ lệ số mol 1:1) thu được một sản phẩm hữu cơ duy nhất. Xác định tên gọi của X.

Câu 4 (B-08). Hiđrocacbon mạch hở X trong phân tử chỉ chứa liên kết δ và có hai nguyên tử cacbon bậc ba trong một phân tử. Đốt cháy hoàn toàn 1 thể tích X sinh ra 6 thể tích CO₂ (ở cùng điều kiện nhiệt độ, áp suất). Cho X tác dụng với Cl₂ (theo tỉ lệ số mol 1:1). a. Xác định số dẫn xuất monoclo tối đa sinh ra.

Đáp án: CTCT của X:

→

2 dẫn xuất monoclo.

Viết PTHH của các phản ứng xãy ra.

Câu 5 (A-08). Khi crackinh hoàn toàn một thể tích ankan X thu được ba thể tích hỗn hợp Y (các thể tích khí đo ở cùng điều kiện nhiệt độ và áp suất); tỉ khối của Y so với H₂ bằng 12. Xác định công thức phân tử của X. Đáp án: C₅H₁₂.

Câu 6 (A-07). Khi brom hoá một ankan chỉ thu được một dẫn xuất monobrom duy nhất có tỷ khối hơi so với hiđro là 75,5. Xác định tên của ankan đó. Đáp án: 2,2-đimetylpropan.

Câu 7. Khi đốt cháy hoàn toàn hỗn hợp 2 ankan là đồng đẳng kế tiếp thu được 7,84 lít khí CO₂ (đktc) và 9,0 gam H₂O. Xác định công thức phân tử của 2 ankan.

Câu 8. Đốt cháy hoàn toàn m gam hỗn hợp X gồm hai hidrocacbon thuộc cùng dãy đồng đẵng cần dùng 6.16 lít O₂ (đkc) và thu được 3.36 lít CO₂ (đkc). Tính giá trị của m.

Câu 9 (B-2011). Cho butan qua xúc tác (ở nhiệt độ cao) thu được hỗn hợp X gồm C₄H₁₀, C₄H₈, C₄H₆ và H₂. Tỉ khối của X so với butan là 0,4. Nếu cho 0,6 mol X vào dung dịch brom (dư) thì số mol brom tối đa phản ứng là bao nhiêu? Đáp án: 0.36 mol.

CHUYÊN ĐỀ VI

HIDROCACBON KHÔNG NO – HIDROCACBON THƠM

PHẦN LÝ THUYẾT

ANKEN

Khái niệm – Đồng phân – Danh pháp Khái niệm:
Anken là hidrocacbon không no mạch hở có một nối đôi trong phân tử. Có CTTQ là C_nH_2n (n
- 2 )

Các chất C₂H₄, C₃H₆, C₄H₈ . . . C_nH_2n (n≥2) hợp thành dãy đồng đẵng của anken.

Đồng phân: Có hai loại đồng phân

Đồng phân cấu tạo: (Đồng phân mạch C và đồng phân vị trí liên kết đôi) Thí dụ: C₄H₈ có ba đồng phân cấu tạo.

CH₂=CH-CH₂-CH₃; CH₃-CH=CH-CH₃; CH₂=C(CH₃)-CH₃

Đồng phân hình học (cis – trans): Cho anken có CTCT: abC=Ccd. Điều kiện để xuất hiện đồng phân hình học là: a ≠ b và c ≠ d.

Thí dụ: CH₃-CH=CH-CH₃ có hai đồng phân hình học

cis – but-2-en trans – but-2-en

Danh pháp:

Danh pháp thường: Tên ankan nhưng thay đuôi an = ilen. + Ví dụ: C₂H₄ (Etilen), C₃H₆ (propilen)

GV: Nguyễn Phú Hoạt Page 30

Trường THPT Nguyễn Chí Thanh

Câu 2 (A-2010). Đốt cháy hoàn toàn một lượng hiđrocacbon X. Hấp thụ toàn bộ sản phẩm cháy Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version – http://www.simpopdf.com

Đáp án: C₃H₈.

Đáp án: CTCT của X:

→

2 dẫn xuất monoclo.

Viết PTHH của các phản ứng xãy ra.

CHUYÊN ĐỀ VI

HIDROCACBON KHÔNG NO – HIDROCACBON THƠM

PHẦN LÝ THUYẾT

ANKEN

Khái niệm – Đồng phân – Danh pháp Khái niệm:
Anken là hidrocacbon không no mạch hở có một nối đôi trong phân tử. Có CTTQ là C_nH_2n (n
- 2 )

Các chất C₂H₄, C₃H₆, C₄H₈ . . . C_nH_2n (n≥2) hợp thành dãy đồng đẵng của anken.

Đồng phân: Có hai loại đồng phân

Đồng phân cấu tạo: (Đồng phân mạch C và đồng phân vị trí liên kết đôi) Thí dụ: C₄H₈ có ba đồng phân cấu tạo.

CH₂=CH-CH₂-CH₃; CH₃-CH=CH-CH₃; CH₂=C(CH₃)-CH₃

Đồng phân hình học (cis – trans): Cho anken có CTCT: abC=Ccd. Điều kiện để xuất hiện đồng phân hình học là: a ≠ b và c ≠ d.

Thí dụ: CH₃-CH=CH-CH₃ có hai đồng phân hình học

cis – but-2-en trans – but-2-en

Danh pháp:

Danh pháp thường: Tên ankan nhưng thay đuôi an = ilen. + Ví dụ: C₂H₄ (Etilen), C₃H₆ (propilen)

GV: Nguyễn Phú Hoạt Page 30

¾¾¾t,p,xt®

Trường THPT Nguyễn Chí Thanh

– Danh pháp quốc tế (tên thay thế):

Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version – http://www.simpopdf.com

Số chỉ vị trí nhánh + tên nhánh + tên mạch C chính + số chỉ vị trí liên kết đôi + en

4	3	2	1
+ Ví dụ: C H ₃ – C H = C H – C H₃				(C₄H₈)	But-2-en
1	2		3
C H ₂ = C(CH ₃ ) – C H₃				(C₄H₈)	2 – Metylprop-1-en

Tính chất vật lý

Ở điều kiện thường thì

Từ C₂H₄ → C₄H₈ là chất khí.
Từ C₅H₁₀ trở đi là chất lỏng hoặc chất rắn.

Tính chất hóa học
Phản ứng cộng (đặc trưng)

* Cộng H₂: C_nH_2n	+	H2		Ni, t⁰	CnH2n+2
			¾¾¾®
CH₂=CH-CH₃		+ H₂		Ni, t⁰
			¾¾¾® CH₃-CH₂-CH₃
* Cộng Halogen: C_nH_2n		+	X₂	®	CnH2nX2
CH₂=CH₂	+	Br₂	®	CH₂Br-CH₂Br

Phản ứng anken tác dụng với Br₂ dùng để nhận biết anken (dd Br₂ mất màu)

* Cộng HX (X: Cl, Br, OH . . .)

Thí dụ: CH₂=CH₂ + HOH ¾¾^H® CH₃-CH₂OH CH₂=CH₂ + HBr ¾¾® CH₃-CH₂Br

Các anken có cấu tạo phân tử không đối xứng khi cộng HX có thể cho hỗn hợp hai sản phẩm

CH₃-CH₂-CH₂Br (spp)

CH₃-CH=CH₂+ HBr		1-brompropan
CH₃-CH=CH₂+ HBr

CH₃-CHBr-CH₃ (spc)

2-brompropan

Quy tắc Maccopnhicop: Trong phản ứng cộng HX vào liên kết đôi, nguyên tử H (phần mang điện dương) chủ yếu cộng vào nguyên tử C bậc thấp hơn (có nhiều H hơn), còn nguyên hay nhóm nguyên tử X (phần mang điện âm) cộng vào nguyên tử C bậc cao hơn (ít H hơn).

Phản ứng trùng hợp:

Điều kiện: Phân tử phải có liên kết đôi C=C.

– Ví dụ: nCH₂ =CH₂	¾¾¾¾® ( CH₂ -CH₂ ) _n
	TH (t⁰	, xt)
Etilen		Polietilen (P.E)
c. Phản ứng oxi hóa:
				3n		t⁰
– Oxi hóa hoàn toàn: C_nH_2n		+			O₂ ¾¾® nCO₂		+nH2O ( n_H ₂_O = n_CO₂ )
– Oxi hóa hoàn toàn: C_nH_2n		+	2		O₂ ¾¾® nCO₂		+nH2O ( n_H ₂_O = n_CO₂ )
			2

Oxi hóa không hoàn toàn: Anken có thể làm mất màu dung dịch B₂ và dung dịch thuốc tím. Phản ứng này dùng để nhận biết anken và hợp chất chứa liên kết p .

Điều chế

a. Phòng thí nghiệm: C_nH_2n+1OH	H SO , 170⁰ C		CnH2n	+H₂O
	¾¾¾¾¾®
	2	4

Điều chế từ ankan: C_nH_2n+2 II. ANKADIEN

Định nghĩa – Phân loại – Danh pháp

Định nghĩa: Là hidrocacbon không no mạch CTTQ C_nH_2n-2 (n ³ 3 )

Ví dụ: CH₂=C=CH₂, CH₂=CH-CH=CH₂ . . .

Phân loại: Có ba loại:

Ankadien có hai liên kết đôi liên tiếp.

C_nH_2n + H₂

hở, trong phân tử chứa hai liên kết C=C, có

Ankadien có hai liên kết đôi cách nhau bởi một liên kết đơn (ankadien liên hợp).
Ankadien có hai liên kết đôi cách nhau từ hai liên kết đơn trở lên.

Danh pháp:

Số chỉ vị trí nhánh + tên nhánh + tên anka mạch C chính + số chỉ vị trí liên kết đôi + đien. CH₂=CH-CH=CH₂ (buta-1,3-đien)

GV: Nguyễn Phú Hoạt Page 31

Trường THPT Nguyễn Chí Thanh

Tính chất hóa học

Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version – http://www.simpopdf.com a. Phản ứng cộng (H₂, X₂, HX)

* Cộng H₂:	CH₂=CH-CH=CH₂	+	2H₂		Ni, t⁰	CH₃-CH₂-CH₂-CH₃
					¾¾¾®
* Cộng brom:
Cộng 1:2	CH₂=CH-CH=CH₂	+	Br₂ (dd)		-80⁰ C
					¾¾¾® CH₂=CH-CHBr-CH₂Br (spc)
Cộng 1:4	CH₂=CH-CH=CH₂	+	Br₂ (dd)		40⁰ C	CH₂Br-CH=CH-CH₂Br (spc)
					¾¾¾®
Cộng đồng thời vào hai liên kết đôi
* Cộng HX	CH₂=CH-CH=CH₂	+	2Br₂ (dd)		¾¾®	CH₂Br-CHBr-CHBr-CH₂Br

Cộng 1:2	CH₂=CH-CH=CH₂	+	HBr		-80⁰ C	CH₂=CH-CHBr-CH₃ (spc)
				¾¾¾®
Cộng 1:4	CH₂=CH-CH=CH₂	+	HBr		40⁰ C	CH₂=CH-CH₂-CH₂Br (spc)
				¾¾¾®
b. Phản ứng trùng hợp:

– VD: nCH₂ =CH-CH=CH₂ ¾¾¾^p,xt,t® ( CH₂ -CH = CH-CH₂ ) _n Cao su buna

Phản ứng oxi hóa:

– Oxi hóa hoàn toàn

2C₄H₆ + 11O₂ ¾¾^t® 8CO₂ + 6H₂O

Oxi hóa không hoàn toàn: Tương tự như anken thì ankadien có thể làm mất màu dung dịch thuốc tím. Phản ứng này dùng để nhận biết ankadien.

Điều chế

Được điều chế từ ankan tương ứng bằng phản ứng tách H₂.

CH₃CH₂CH₂CH₃	xt, t⁰	+ 2H₂
	¾¾¾® CH₂=CH-CH=CH₂
	xt, t⁰		+ 2H₂
CH₃-CH(CH₃)-CH₂-CH₃¾¾¾® CH₂=C(CH₃)-CH=CH₂

III. ANKIN

Khái niệm – Đồng phân – Danh pháp Khái niệm

– Là hidrocacbon không no mạch hở trong phân tử có một liên kết C º C , có CTTQ là C_nH_2n-2 (n

³ 2).

Các chất C₂H₂, C₃H₄, C₄H₆ . . .C_nH_2n-2 (n ³ 2) hợp thành một dãy đồng đẵng của axetilen. b. Đồng phân
Chỉ có đồng phân cấu tạo (đồng phân mạch C và đồng phân vị trí liên kết C º C ). Ankin không có đồng phân hình học.

Thí dụ: C₄H₆ có hai đồng phân

CH≡C-CH₂-CH₃; CH₃-C≡C-CH₃.

Danh pháp:

Danh pháp thường: Tên gốc ankyl + axetilen
VD: C₂H₂ (axetilen), CH≡C-CH₃ (metylaxetilen) – Danh pháp thay thế:

Số chỉ vị trí nhánh + tên nhánh + tên mạch C chính + số chỉ vị trí nối 3 + in

4	3		2	1
C H ₃	– C H ₂ – C			º C H	But-1-in
4	3	2	1
C H ₃	– C º C- C H₃				But-2-in

Tính chất hóa học:
Phản ứng cộng (H₂, X₂, HX, phản ứng đime hóa và trime hóa).

Thí dụ + Cộng H₂

CH≡CH	+	H₂	Ni, t⁰
			¾¾¾®CH₂=CH₂
CH₂=CH₂ +		H₂	Ni, t⁰
			¾¾¾® CH₃-CH₃
Nếu dùng xúc tác Pd/PbCO₃ hoặc Pd/BaSO₄, ankin chỉ cộng một phân tử H₂ tạo anken
CH≡CH	+	H₂	¾¾¾¾¾®	CH₂=CH₂
			Pd/PbCO , t⁰
			3


*GV: Nguyễn Phú Hoạt*				Page 32

Trường THPT Nguyễn Chí Thanh


	+ Cộng X₂
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version – http://www.simpopdf.com
	CH≡CH	+	Br₂	¾¾®	CHBr =CHBr
	CHBr=CHBr		+ Br₂	¾¾®	CHBr₂-CHBr₂
	+ Cộng HX	+	HCl	¾¾¾¾₀®CH₂ =CHCl
	CH≡CH	+	HCl	¾¾¾¾₀®CH₂ =CHCl
				HgCl₂
				150-200 C
	+ Phản ứng đime hóa – trime hóa
	2CH≡CH		xt, t⁰	CH₂=CH-C≡CH (vinyl axetilen)
	2CH≡CH		¾¾¾®	CH₂=CH-C≡CH (vinyl axetilen)

3CH≡CH ¾¾¾^600C® C6H6

Phản ứng thế bằng ion kim loại:

Điều kiện: Phải có liên kết 3 ở đầu mạch.

R-C≡CH	+	AgNO₃ +			NH₃	→	R-C≡CAg↓	+ NH₄NO₃
Phản ứng này dùng để nhận biết Ank-1-in
c. Phản ứng oxi hóa:
– Oxi hóa hoàn toàn:
CnH2n-2	+		3n -1	O2	→	nCO₂	+	(n-1)H₂O ( n _CO	> n_{H O} )
CnH2n-2	+	2		O2	→	nCO₂	+	(n-1)H₂O ( n _CO	> n_{H O} )
		2						2	2
								2	2

Oxi hóa không hoàn toàn: Tương tự như anken và ankadien, ankin cũng có khả năng làm mất màu dung dịch thuốc tím. Phản ứng này dùng để nhận biết ankin.

Điều chế:
Phòng thí nghiệm: CaC₂ + 2H₂O → C₂H₂↑ + Ca(OH)₂

Trong công nghiệp: 2CH₄ ¾¾¾^1500C® C₂H₂ + 3H₂
BENZEN VÀ DÃY ĐỒNG ĐẴNG:
Đồng đẵng – Đồng phân – Danh pháp:

Đồng đẵng: Dãy đồng đẵng của benzen có CTTQ là C_nH_2n-6.

Đồng phân: Đồng phân về vị trí tương đối của các nhóm ankyl xung quanh vòng benzen (o, m, p).

– Ví dụ: C₈H₁₀

Danh pháp: Gọi tên theo danh pháp hệ thống.

VD: C₆H₅CH₃ (metylbenzen).

Tính chât hóa học: a. Phản ứng thế:

* Thế nguyên tử H ở vòng benzen

Tác dụng với halogen

+ Br2 + HBr

Cho ankyl benzen phản ứng với brom có bột sắt thì thu được hỗn hợp sản phẩm thế brom chủ

yếu vào vị trí ortho và para.

– VD:

+ Br₂

+ HBr

GV: Nguyễn Phú Hoạt Page 33

Trường THPT Nguyễn Chí Thanh

Phản ứng giữa benzen và đồng đẳng với axit HNO₃ xãy ra tương tự như phản ứng với halogen.

Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version – http://www.simpopdf.com

Quy tắc thế H ở vòng benzen: Các ankyl benzen dể tham gia phản ứng thế nguyên tử H của vòng benzen hơn benzen và sự thế ưu tiên ở vị trí ortho và para so với nhóm ankyl.

* Thế nguyên tử H ở mạch chính

– C₆H₅CH₃ + Br₂ ¾¾^t® C₆H₅CH₂Br + HBr b. Phản ứng cộng:

Cộng H₂ và cộng Cl₂. c. Phản ứng oxi hóa:

Oxi hóa không hoàn toàn: Toluen có khả năng làm mất màu dung dịch thuốc tím còn benzen thì không. Phản ứng này dùng để nhận biết Toluen.

Phản ứng oxi hóa hoàn toàn:

CnH2n-6 +	3n – 3	O₂→nCO₂ +	(n-3)H₂O
	2

STIREN:

Cấu tạo: CTPT: C₈H₈; CTCT:
Tính chất hóa học:

Phản ứng với dung dịch Br₂. Phản ứng này dùng để nhận biết stiren.

Phản ứng với H₂.

Tham gia phản ứng trùng hợp ở liên kết đôi C=C.

NAPTTALEN:
Câu tạo phân tử:

CTPT: C₁₀H₈. CTCT:

Tính chất hóa học:

Tham gia phản ứng thế và tham gia phản ứng cộng.

PHẦN HƯỚNG DẪN GIẢI

Công thức tổng quát của các dãy đồng đẳng
- Công thức tổng quát của hidrocacbon: C_nH_2n+2-2k (trong đó: k là số liên kết π hoặc số vòng).

Công thức tổng quát của ankan: C_nH_2n+2 (n ≥ 1).

Công thức tổng quát của anken và xiclo ankan: C_nH_2n (số liến kết π hoặc vòng: 1)

Công thức tổng quát của ankadien và ankin C_nH_2n-2 (số liến kết π: 2).

Công thức tổng quát của benzen: C_nH_2n-6 (n ≥ 6).

Lập CTPT của hidrocacbon
Các PTHH đốt cháy thường gặp của các hidrocacbon
Đốt cháy ankan

^–^Cn ^H2n +2	+	3n +1	O	₂ ® nCO	₂ + (n +1)H₂O

	2

n_H₂ _O > n_CO₂ ; n_ankan = n_H ₂ _O – n_CO₂ và công thức này áp dụng cho các hợp chất no sau

này(ví dụ như ancol no).

Đốt cháy anken

– C	H		+	3n	O		® nCO		+ nH	O
		2n				2		2
n				2					2

n_H ₂ _O = n_CO₂ và công thức này ta có thể áp dụng cho các hợp chất chỉ chứa 1 liên kết π

sau này (ví dụ: anđehit no đơn chức, axit no đơn chức…). Từ đó ta có thể suy ra rằng:

Bất kỳ hợp chất nào khi đốt cháy nếu ta thấy n_H ₂ _O = n_CO₂ thì ta có thể kết luận rằng

hợp chất đó có chứa 1 liên kết π.

Đốt cháy ankin (hoặc ankadien)

^–^Cn ^H2n -2	+	3n -1	O	₂ ® nCO	₂ + (n -1)H₂O

	2

^–ⁿH₂ O ^{< n}CO₂ ^{; n}ankin (hoÆc ankadien) ^{= n}CO₂ ^{– n}H₂O

Đốt cháy hỗn hợp ankan và anken

GV: Nguyễn Phú Hoạt Page 34

Trường THPT Nguyễn Chí Thanh

3n +1

Simpo PDF Merge and Split

Unregistered Version – http://www.simpopdf.com

–

^Cn ^H2n +2

O₂ ® nCO₂ + (n +1)H₂O

–

® mCO

+ mH

– Đối với hỗn hợp ankan và anken ta luôn có: n_H₂ _O > n_CO₂ ; n_ankan = n_H ₂ _O – n_CO₂

Đốt cháy hỗn hợp anken và ankin (hoặc ankadien)

–

® mCO

+ mH

–

^Cn ^H2n -2 ⁺

3n -1

O₂ ® nCO₂ + (n -1)H₂O

–

Đối

với

hỗn

hợp anken

và ankin (hoặc ankadien) ta luôn có:

n_H

< n_CO

^{; n}ankin (hoÆc ankadien)

= n_CO

– n_H

Đốt cháy hỗn hợp ankan và ankin (hoặc ankadien)

–	^Cn ^H2n+2	+	3n +1		O		₂ ® nCO₂ + (n +1)H₂O
			2

–	^Cm ^H2m-2	+		3m -1		O		₂ ® mCO	₂ + (m -1)H₂O

			2

Đối với hỗn hợp ankan và ankin (hoặc ankadien), nếu n_H₂ _O = n_CO₂ thì ta suy ra

ⁿankan ^{= n}ankin

Các cách lập công thức phân tử của hidrocacbon

Cách 1: Dựa vào M. M ta có thể tính bằng nhiều cách khác nhau tùy vào dử kiện bài ra. Ví dụ:

^M A

® M

= d

A/ B

M_B

* Cách 2:

n =

ⁿCO

. Lưu ý: Công thức này ta có thể áp dụng cho mọi dãy đồng đẵng mà ta

ⁿhidrocacbon

sẽ gặp sau này.

Cách 3: Ta lập tỉ lệ dựa trên PTHH để đưa ra phương trình bậc nhất một ẩn (ẩn đó là n). Từ đó tính giái trị n.

Lưu ý: Nếu là hỗn hợp hai hidrocacbon đồng đẵng kế tiếp của nhau thì ta quy thành một hidrocacbon và giải như là một hidrocacbon.

Phần bài tập hidrocacbon không no tác dụng với dung dịch brom

PTHH của phản ứng xãy ra

CnH2n+2-2k	+	kBr₂	®	CnH2n+2
–	k ở đây là số liên kết π ® k =			ⁿBr
				2

				ⁿhidrocacbon
*IV.*	*Phần bài tập hidrocacbon không no tác dụng với H*₂

Dạng 1

		ìC	n	H	2 n	ü
^ì ^Cn ^H2 n -2		ï	n		2 n	ý(Z)
^ì ^Cn ^H2 n -2	Ni, t⁰	ï ^Cn ^H			2 n -2 ^(d)þ
Hçn hîp X í	¾¾¾® hçn hîp Y í					ü
î ^H2		ï^Cn ^H2n+2				ü
		ï				ý(T)
		_îH₂ (d)				þ

Từ đó ta luôn có: m_X = m_Y hay m_X = m_Z + m_T

^mY

Dạng 2

ìC H

Hçn hîp X í ⁿ ^2n+2-2k ¾¾¾^Ni,t⁰® hçn hîp Y

î^H2

Đối với dạng bài tập này ta luôn luôn có

m_X = m_Y .

GV: Nguyễn Phú Hoạt Page 35

Trường THPT Nguyễn Chí Thanh

	^dX/H			n
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version – http://www.simpopdf.com
–		2	=		Y	. Từ đó suy ra n	H (ph¶n øng)	=n_X	– n_Y
	^dY/H			n_X			2
	^dY/H	2		n_X
		2

Ví dụ 1: Đốt cháy hoàn toàn 2,24 lít hidrocacbon X thu được 6,72 lít khí CO₂ (các thể tích khí được đo ở đktc). X tác dụng với AgNO₃ trong NH₃ sinh ra kết tủa Y. Xác định CTCT của X.

Giải

Do X tác dụng với AgNO₃ trong NH₃ sinh ra kết tủa Y từ đó ta có thể suy ra X là Ankin. Đặt CTPT của X là: C_nH_2n-2.

n_X	=	2.24	= 0.1 (mol); n_CO		=	6.72	= 0.3 (mol)

	22.4			2	22.4

n = ⁿ^CO2 = ³ = 3 ® CTPT của X là C₃H₄. CTCT của X là: CH≡C-CH₃

ⁿankin^0.1

Ví dụ 2: Đốt cháy hoàn toàn 6.72 lít hỗn hợp X gồm hai anken là đồng đẳng kế tiếp nhau cần 26.88 lít khí oxi. Xác định công thức của hai anken.

Giải

Đặt CTPT của 2 anken là C

H₂

ⁿanken

6.72

= 0.3 (mol); n_O

26.88

= 1.2 (mol)

22.4

^H2

O₂ ®

CO₂ +

H₂O

0.3

1.2

® 1.2 = 0.3*

= 2.67. Vậy CT của hai anken là: C₂H₄ và C₃H₆.

Ví dụ 3 (A-2011): Hỗn hợp X gồm C₂H₂ và H₂ có cùng số mol. Lấy một lượng hỗn hợp X cho qua chất xúc tác nung nóng, thu được hỗn hợp Y gồm C₂H₄, C₂H₆, C₂H₂ và H₂. Sục Y vào dung dịch brom (dư) thì khối lượng bình brom tăng 10,8 gam và thoát ra 4,48 lít hỗn hợp khí Z (đktc) có tỉ khối so với H₂ là 8. Tính thể tích O₂ (đktc) cần để đốt cháy hoàn toàn hỗn hợp Y.

Giải

Vận dụng bảo toàn nguyên tố thì ta thấy rằng đốt cháy hỗn hợp Y thì hoàn toàn giống đốt cháy hỗn hợp X. Vì vậy ta chỉ cần tính thành phần hỗn hợp X và đốt cháy X thì hoàn toàn giống đốt cháy Y.

nZ = ^{4, 48} = 0,2 (mol); MZ = 8*2=16 ® mZ = 16*0, 2 = 3, 2(gam)

22, 4

Trong hỗn hợp X đặt n_{C H}			= n_H			= x(mol) ; m _X = m _Y = 10,8 + 3, 2 =14(gam)
		2	2		2
Từ đó ta có: 2.x + 26.x = 14 → x = 0,5 (mol).
C₂H₂	+ 5/2O₂	→ 2CO₂	+	H₂O
0,5	1,25
H₂ +	1/2O₂ → H₂O
0,5	0,25
Vậy	thể tích	O₂ cần		để		đốt cháy hỗn hợp X cũng như hỗn hợp Y là:

V_O₂ = (1,25+0,25)*22,4= 33,6 (lit)

PHẦN BÀI TẬP TỰ GIẢI

PHẦN BÀI TẬP CƠ BẢN

Câu 1. Viết CTCT các đồng phân (cấu tạo) anken ứng với CTPT là C₄H₈ và C₅H₁₀ và gọi tên theo tên thay thế.

Câu 2. Viết CTCT các anken có tên gọi sau:

Butilen, 2-metylbut-2-en, pent-1-en, 2,3-đimetylpent-2-en.
Propilen, hex-1-en, etilen, 2-metylpent-1-en, iso-butilen.

Câu 3. Gọi tên các anken sau theo danh pháp thay thế

CH₂=CH-CH₂-CH₃, CH₂=C(CH₃)-CH₂-CH₃, CH₃-C(CH₃)=C(CH₃)-CH₂-CH₃.

CH₃-CH=CH-CH(CH₃)-CH₂-CH₃, CH₂=CH-CH₃, CH₂=CH₂.

Câu 4. Hoàn thành các PTHH của các phản ứng sau:

GV: Nguyễn Phú Hoạt Page 36

Trường THPT Nguyễn Chí Thanh

a. CH -CH=CH-CH	+	H	¾¾¾®
			Ni, t⁰
Simpo PDF 3Merge and Split3 Unregistered 2Version – http://www.simpopdf.com
b. CH₂=CH-CH₃	+	Br₂	®
c. CH₂=C(CH₃)-CH₃	+	HBr	®
d. CH₂=CH-CH₂-CH₃	+		H⁺
d. CH₂=CH-CH₂-CH₃	+	H₂O¾¾®
e. CH₃-CH=CH-CH₃	+	HBr	®
f. C₂H₄	+	O2	¾¾®
			t⁰
g. nCH₂=CH₂			¾¾¾®
			p, xt, t⁰
h. nCH₂=CH-CH₃			¾¾¾®
			p, xt, t⁰
i. nCH₂=CHCl			¾¾¾®
			p, xt, t⁰

Câu 5. Viết PTHH điều chế các chất sau đi từ các chất hữu cơ tương ứng.

PE, PVC, etilen, propilen, 2-clopropan, ancol etylic.

Câu 6 (A-08). Cho các chất sau: CH₂=CH-CH₂-CH₂-CH=CH₂, CH₂=CH-CH=CH-CH₂-CH₃, CH₃-C(CH₃)=CH-CH₃, CH₂=CH-CH₂-CH=CH₂. Chất nào có đồng phân hình học. Viết CTCT các đồng phân cis-trans của nó.

Câu 7. Viết CTCT các đồng phân ankin ứng với CTPT là C₄H₆ và C₅H₈ và gọi tên theo tên thay thế.

Câu 8. Viết CTCT các ankin có tên gọi sau:

Metyl axetilen, etyl metyl axetilen, đimetyl axetilen, 3-metylbut-1-in, pent-1-in.
Hex-2-in, axetilen, 3,4-đimetylpent-1-in.
CH≡CH-CH₂-CH₃, CH≡C-CH(CH₃)-CH₃, CH₃-C(CH₃)=C(CH₃)-CH₂-CH₃.
CH₃-C≡C-CH(CH₃)-CH₂-CH₃, CH≡CH-CH₃, CH≡

Câu 10. Hoàn thành các PTHH của các phản ứng sau:

a. CH≡C-CH₃	+	H₂	¾¾¾®
			Ni, t⁰
b. CH≡C-CH₃	+	H₂	¾¾¾¾¾®
			Pd, PbCO , t⁰
			3
c. CH≡C-CH₃	+	Br₂	®
d. CH≡CH	+	HCl	®
1 mol	+	1 mol	¾¾¾®
e. CH≡CH	+	H₂O	¾¾¾®
			Hg²⁺
f. 2CH≡CH			¾¾¾¾®
			xt (®ime hãa)
g. 3CH≡CH			¾¾¾¾¾¾®
			600⁰ C, xt (trime hãa)

a. CH₄	^¦ C₂H₂	^¦ C₂H₄	^¦ C₂H₆ ^¦ C₂H₅Cl ^¦ C₂H₄.
b. CH₄	^¦ C₂H₂	^¦ C₄H₄	¦	C₄H₆ ^¦ polibutadien
c. CH₄	^¦ C₂H₂ ^¦C₆H₆		^¦C₆H₅Br
d. C₂H₆	^¦ C₂H₄ ^¦PE
e. CH₄	^¦ C₂H₂	^¦Vinyl clorua		^¦ PVC
Câu 13. Nhận biết các chất sau bằng phương pháp hóa học.
a. CH₄, C₂H₄, C₂H₂ và CO₂.			b. But-1-in và but-2-in
c. Benzen, hex-1-en và toluen			d. Benzen, stiren và toluen

Câu 14. Từ CH₄ và các hóa chất vô cơ cần thiết khác, hãy viết các PTHH điều chế:

Cao su buna, benzen, PE và PVC.

Câu 15. Viết CTCT các đồng phân benzen ứng với CTPT C₈H₁₀ và gọi tên các đồng phân đó.

Câu 16. Hoàn thành các PTHH của các phản ứng sau:

a. C₆H₅CH₃	+	Br₂	¾¾®
			_t0
b. C₆H₅CH₃	+	Br₂	¾¾¾®
			Fe, t⁰
c. C₆H₅CH₃	+	HNO₃(đặc)	¾¾¾¾¾®
			H	SO	(®Æc), t⁰
			2	4
d. C₆H₅CH=CH₂	+	Br₂	®
e. C₆H₅CH=CH₂	+	HBr	®

*GV: Nguyễn Phú Hoạt*					Page 37

Trường THPT Nguyễn Chí Thanh

nC H CH=CH ¾¾¾®

p, xt, t⁰

Simpo65 PDF Merge2 and Split Unregistered Version – http://www.simpopdf.com

Câu 17. Đốt cháy hoàn toàn 3.36 lít hồn hợp khí etilen và propilen thu được 8.96 lít khí CO₂ và m gam nước (các khí đều được đo ở đktc).

Tính % thể tích mỗi khí trong hỗn hợp đầu.
Tính giá trị m.

Câu 18. Đốt cháy hoàn toàn hỗn hợp khí C₃H₆ và C₄H₈. Toàn bộ sản phẩm cháy thu được dẫn qua bình 1 đựng H₂SO₄ (đặc), bình 2 đựng dung dịch nước vôi trong dư. Thấy khối lượng bình 1 tăng 9 gam, bình 2 tăng m gam. Tính giá trị m.

Câu 19. Đốt cháy hoàn toàn 2.24 lít hỗn hợp khí propilen và butilen. Toàn bộ sản phẩm cháy thu được sục qua bình đựng dung dịch nước vôi trong dư thu được 25 gam kết tủa và thấy khối lượng bình tăng lên m gam.

Tính thể tích mỗi khí trong hỗn hợp đầu.
Tính giá trị m.

Câu 20. Dẫn từ từ 3,36 lít hỗn hợp khí etilen và propilen (đktc) vào dung dịch brom thấy dung dịch bị nhạt màu và không có khí thoát ra. Khối lượng dung dịch sau phản ứng tăng 4,9 gam. a. Viết các PTHH và giải thích các hiện tượng ở thí nghiệm trên.

Tính % theo thể tích của mỗi khí trong hỗn hợp ban đầu.

Câu 21. Dẫn từ từ 4,48 lít hỗn hợp khí etilen và propilen (đktc) vào dung dịch brom dư thấy có 80 gam brom phản ứng.

Viết các PTHH và giải thích các hiện tượng ở thí nghiệm trên.
Tính thể tích của mỗi khí trong hỗn hợp ban đầu.

Câu 22. Đốt cháy hoàn toàn 0.672 lít hỗn hợp khí etilen và propilen cần 2.688 lít khí oxi. Toàn bộ sản phẩm cháy thu được sục vào dung dịch nước vôi trong dư thu được m gam kết tủa.

Tính % thể tích mỗi khí trong hỗn hợp đầu.
Tính giá trị m.

Câu 23. Đốt cháy hoàn toàn 4.48 lít hỗn hợp hai anken X (đktc) là đồng đẳng kế tiếp của nhau thu được 11.2 lít khí CO₂ (đktc).

Xác định công thức của hai anken.
Tính % thể tích mỗi anken trong hỗn hợp ban đầu.

Câu 24. Đốt cháy hoàn toàn 6.72 lít hỗn hợp X gồm hai anken là đồng đẳng kế tiếp nhau cần 26.88 lít khí oxi.

Xác định công thức của hai anken.

Cho hỗn hợp X qua dung dịch brom dư, tính khối lượng brom đã tham gia phản ứng. Câu 25. Oxi hóa hoàn toàn 0,68 gam ankadien X thu được 1,12 lít CO₂ (đktc).

Tìm công thức phân tử của X.
Viết CTCT có thể có của X.

Câu 26. Cho 4,48 lít hỗn hợp khí gồm metan và etilen đi qua dung dịch brom dư, thấy dung dịch bị nhạt màu và có 1,12 lít khí thoát ra. Các thể tích khí đo ở điều kiện tiêu chuẩn. Tính % theo thể tích mỗi khí trong hỗn hợp ban đầu.

Câu 27. Dẫn 3,36 lít hỗn hợp A gồm propin và etilen đi vào một lượng dư dung dịch AgNO₃ trong NH₃ thấy còn 0,84 lít khí thoát ra và có m gam kết tủa. Các thể tích khí được đo ở điều kiện tiêu chuẩn.

Tính % theo thể tích etilen trong A.
Tính m.

Câu 28. Dẫn 6,72 lít hỗn hợp khí X gồm propan, etilen và axetilen qua dung dịch brom dư, thấy còn 1,68 lít khí không bị hấp thụ. Nếu dẫn 6,72 lít khí X trên qua dung dịch AgNO₃ trong NH₃ thấy có 24,24 gam kết tủa. Các thể tích khí đo ở điều kiện tiêu chuẩn.

Viết PTHH của các phản ứng xãy ra.
Tính % theo thể tích và theo khối lượng mỗi khí trong hỗn hợp ban đầu.

Câu 29. Đốt cháy hoàn toàn 2,24 lít hidrocacbon X thu được 6,72 lít khí CO₂ (các thể tích khí được đo ở đktc). X tác dụng với AgNO₃ trong NH₃ sinh ra kết tủa Y. Xác định CTCT của X. Câu 30. Hidrocacbon X là chất lỏng có tỉ khối hơi so với không khí là 3,17. Đốt cháy hoàn toàn X thu được CO₂ có khối lượng bằng 4,28 lần khối lượng H₂O. Ở nhiệt độ thường X không làm mất màu dung dịch brom. Khi đun nóng X làm mất màu dung dịch KMnO₄. Tìm CTPT và viết CTCT của X.

GV: Nguyễn Phú Hoạt Page 38

Trường THPT Nguyễn Chí Thanh

Câu 31. Cho benzen tác dụng với lượng dư HNO3 đặc có xúc tác H2SO4 đặc để điều chế Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version – http://www.simpopdf.com

nitrobenzen. Tính khối lượng nitrobenzen thu được khi dùng 1 tấn benzen với hiệu suất 78%. Câu 32. Trùng hợp 5,6 lít C₂H₄ (đktc) nếu hiệu suất phản ứng đạt 90% thì khối lượng polime thu được là bao nhiêu?

Câu 33. Đốt cháy hoàn toàn 4,48 lít C₃H₆ ( đktc) rồi cho sản phẩm cháy đi qua bình đựng dung dịch nước vôi trong có dư thấy khối lượng bình tăng m(g). Xác định giá trị của m.

Câu 34. Hỗn hợp X gồm C₂H₄ và C₂H₂. Dẫn 1,12 lít hỗn hợp X đi qua bình đựng dung dịch AgNO₃/NH₃ thu được 2,4 g kết tủa vàng. Xác định thể tích của C₂H ₄ và C₂H₂ đo được ở điều kiện chuẩn?

Câu 35. Đốt cháy hoàn toàn 4,48 lít hỗn hợp khí C₂H₄ và C₃H₆ (đktc) thu được 11,2 lít khí CO₂ (đktc).

Xác định % theo thể tích mỗi khí trong hỗn hợp đầu.
Tính khối lượng nước sinh ra.

Câu 36. Một hỗn hợp gồm hai anken có thể tích 11,2 lít (đktc) kế tiếp nhau trong dãy đồng đẳng.

Khi cho hổn hợp đi qua dung dịch brom thì thấy khối lượng bình brom tăng lên 15,4 g.

Xác định CTPT của hai anken.
Tính thể tích mỗi khí trong hỗn hợp ban đầu.

Câu 37. Cho (A) và (B) là 2 anken đồng đẳng kế tiếp nhau. Cho 13,44 lít (đktc) hỗn hợp 2 anken

và (B) qua bình đựng dung dịch Br₂ thấy bình Br₂ tăng lên 28 gam. a. Xác định CTPT của A, B.

Cho hỗn hợp 2 anken + HCl thu được 3 sản phẩm. Hãy cho biết CTCT của (A) và (B).

Câu 38. Dẫn 4,48 lít hỗn hợp gồm C₂H₄ và C₃H₄ (đktc) qua bình đựng dung dịch Br₂ dư thấy khối lượng bình tăng 6,2 gam. Tính phần trăm thể tích của C₃H₄ trong hỗn hợp.

Câu 39. Cho 12,60 gam hỗn hợp 2 anken là đồng đẳng kế tiếp tác dụng vừa đủ với dung dịch Br₂ thu được 44,60 gam hỗn hợp sản phẩm. Xác định công thức phân tử của 2 anken.

Câu 40. Chia 16,4 gam hỗn hợp gồm C₂H₄ và C₃H₄ thành 2 phần bằng nhau. Phần 1 tác dụng vừa đủ với dung dịch chứa 56,0 gam Br₂. Phần 2 cho tác dụng hết với H₂ (Ni, t⁰), rồi lấy 2 ankan tạo thành đem đốt cháy hoàn toàn thì thu được x gam CO₂. Tính giá trị của x.

Câu 41. Đốt cháy hoàn toàn 0,2 mol hỗn hợp 2 ankin là đồng đẳng kế tiếp thu được 9,0 gam nước. Xác định công thức phân tử của 2 ankin.

Câu 42. Đốt cháy hoàn toàn hỗn hợp 2 anken thu được 11,2 lít khí CO₂ (đktc). Tính thể tích khí O₂ (đktc) đã tham gia phản ứng cháy.

Câu 43. Đốt cháy hoàn toàn hỗn hợp 3 anken rồi dẫn sản phẩm cháy lần lượt qua bình 1 đựng dung dịch H₂SO₄ đặc và bình 2 đựng dung dịch nước vôi trong dư, thấy khối lượng bình 1 tăng m gam và khối lượng bình 2 tăng (m + 5,2) gam. Tính giá trị của m.

Câu 44. Khi cho 0,2 mol một ankin tác dụng với AgNO₃ trong dung dịch NH₃ (dư) thu được 29,4 gam kết tủa. Xác định công thức phân tử của ankin.

PHẦN BÀI TẬP NÂNG CAO

Câu 1 (A-07). Ba hiđrocacbon X, Y, Z kế tiếp nhau trong dãy đồng đẳng, trong đó khối lượng phân tử Z gấp đôi khối lượng phân tử X. Đốt cháy 0,1 mol chất Y, sản phẩm khí hấp thụ hoàn toàn vào dung dịch Ca(OH)₂ dư, thu được m gam kết tủa. Tính m. Đáp án: m = 30 gam.

Câu 2 (B-2008). Đốt cháy hoàn toàn 1 lít hỗn hợp khí gồm C₂H₂ và hiđrocacbon X sinh ra 2 lít khí CO₂ và 2 lít hơi H₂O (các thể tích khí và hơi đo ở cùng điều kiện nhiệt độ, áp suất). Xác định công thức phân tử của X. Đáp án: C₂H₆.

Câu 3 (B-2010). Hỗn hợp khí X gồm một ankan và một anken. Tỉ khối của X so với H₂ bằng 11,25. Đốt cháy hoàn toàn 4,48 lít X, thu được 6,72 lít CO₂ (các thể tích khí đo ở đktc). Xác định công thức của ankan và anken. Đáp án: CH₄ và C₃H₆.

Câu 4 (A-07). Cho 4,48 lít hỗn hợp X (đktc) gồm 2 hiđrocacbon mạch hở lội từ từ qua bình chứa 1,4 lít dung dịch Br₂ 0,5M. Sau khi phản ứng xảy ra hoàn toàn, số mol Br₂ giảm đi một nửa và khối lượng bình tăng thêm 6,7 gam. Xác định công thức phân tử của 2 hiđrocacbon.

Đáp án: C₂H₂ và C₄H₈.

Câu 5 (B-08). Dẫn 1,68 lít hỗn hợp khí X gồm hai hiđrocacbon vào bình đựng dung dịch brom (dư). Sau khi phản ứng xảy ra hoàn toàn, có 4 gam brom đã phản ứng và còn lại 1,12 lít khí. Nếu

GV: Nguyễn Phú Hoạt Page 39

Trường THPT Nguyễn Chí Thanh

đốt cháy hoàn toàn 1,68 lít X thì sinh ra 2,8 lít khí CO2 . Xác định công thức phân tử của hai Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version – http://www.simpopdf.com

hiđrocacbon (biết các thể tích khí đều đo ở đktc). Đáp án: CH₄ và C₃H₆

Câu 6 (A-2010). Đun nóng hỗn hợp khí X gồm 0,02 mol C₂H₂ và 0,03 mol H₂ trong một bình kín (xúc tác Ni), thu được hỗn hợp khí Y. Cho Y lội từ từ vào bình nước brom (dư), sau khi kết thúc các phản ứng, khối lượng bình tăng m gam và có 280 ml hỗn hợp khí Z (đktc) thoát ra. Tỉ khối của Z so với H₂ là 10,08. Tính giá trị của m. Đáp án: m = 0,328 gam.

Câu 7 (B-09). Hỗn hợp khí X gồm H₂ và một anken có khả năng cộng HBr cho sản phẩm hữu cơ duy nhất. Tỉ khối của X so với H₂ bằng 9,1. Đun nóng X có xúc tác Ni, sau khi phản ứng xảy ra hoàn toàn, thu được hỗn hợp khí Y không làm mất màu nước brom; tỉ khối của Y so với H₂ bằng

Xác định công thức cấu tạo của anken. Đáp án: CH₃CH=CHCH₃.

Câu 8 (CĐ-09). Hỗn hợp khí X gồm H₂ và C₂H₄ có tỉ khối so với He là 3,75. Dẫn X qua Ni nung nóng, thu được hỗn hợp khí Y có tỉ khối so với He là 5. Tính hiệu suất của phản ứng hiđro hoá.

Đáp án: HS: 50%.

Câu 9 (CĐ-2010). Cho 3,12 gam ankin X phản ứng với 0,1 mol H₂ (xúc tác Pd/PbCO₃, t⁰), thu được hỗn hợp Y chỉ có hai hiđrocacbon. Xác định công thức phân tử của X. Đáp án: C₂H₂.

Câu 10. Hỗn hợp X gồm một olefin M và H₂ có khối lượng phân tử trung bình 10.67 đi qua Ni đun nóng thu được hỗn hợp khí Y có tỉ khối so với H₂ là 18. Biết M phản ứng hết. Xác định CTPT của M.

Câu 11 (A-2011). Hỗn hợp X gồm C₂H₂ và H₂ có cùng số mol. Lấy một lượng hỗn hợp X cho qua chất xúc tác nung nóng, thu được hỗn hợp Y gồm C₂H₄, C₂H₆, C₂H₂ và H₂. Sục Y vào dung dịch brom (dư) thì khối lượng bình brom tăng 10,8 gam và thoát ra 4,48 lít hỗn hợp khí (đktc) có tỉ khối so với H₂ là 8. Tính thể tích O₂ (đktc) cần để đốt cháy hoàn toàn hỗn hợp Y.

Đáp án: 3,36 lít.

Câu 12 (A-2011). Đốt cháy hoàn toàn hỗn hợp X gồm C₂H₂, C₃H₄ và C₄H₄ (số mol mỗi chất bằng nhau) thu được 0,09 mol CO₂. N ếu lấy cùng một lượng hỗn hợp X như trên tác dụng với một lượng dư dung dịch AgNO₃ trong NH₃, thì khối lượng kết tủa thu được lớn hơn 4 gam. Xác định công thức cấu tạo của C₃H₄ và C₄H₄ trong X. Đáp án: CH≡C-CH ₃, CH ₂=CH-C≡CH.

Câu 13 (A-2011). Cho buta-1,3- đien phản ứng cộng với Br₂ theo tỉ lệ mol 1:1. Viết CTCT số dẫn xuất đibrom (đồng phân cấu tạo và đồng phân hình học) thu được trong phản ứng trên.

Câu 14 (B-2011). Hỗn hợ p khí X gồm etilen, metan, propin và vinylaxetilen có tỉ khối so với H₂ là 17. Đốt cháy hoàn toàn 0,05 mol hỗn hợp X rồi hấp thụ toàn bộ sản phẩm cháy vào bình dung dịch Ca(OH)₂ (dư) thì khối lượng bình tăng thêm m gam. Tính giá trị của m? Đáp án: 7.3 gam.

CHUYÊN ĐỀ VII

DẪN XUẤT HALOGEN – ANCOl – PHENOl

PHẦN LÝ THUYẾT

DẪN XUẤT HALOGEN CỦA HIDROCACBON 1. Khái niệm

Khi thay thế nguyên tử hidro của phân tử hidrocacbon bằng nguyên tử halogen ta được dẫn xuất halogen có CTTQ: RCl

+ Ví dụ: CH₃Cl, C₆H₅Cl

Bậc của dẫn xuất halogen: Chính là bậc của nguyên tử C liên kết trực tiếp với C.

+ Ví dụ:	Bậc I: CH₃CH₂Cl (etyl clorua)
	Bậc II: CH₃CHClCH₃ (isopropyl clorua)
	Bậc III: (CH₃)C-Br (tert – butyl bromua)
2. Tính chất hóa học:
a. Phản ứng thế nguyên tử halogen bằng nhóm OH:
RX	+	NaOH	t⁰	ROH+	NaX
			¾¾®
CH₃CH₂Br +			NaOH	t⁰		+	NaBr
				¾¾® CH₃CH₂OH
b. Phản ứng tách hidro halogenua:					+	KCl	+ H₂O
– CH₃-CH₂Cl	+	KOH	¾¾¾¾₀® CH₂=CH₂
			C ₂ H₅OH

– PTTQ: (đối với dẫn xuất halogen no, đơn chức, mạch hở)

GV: Nguyễn Phú Hoạt Page 40

Trường THPT Nguyễn Chí Thanh

đốt cháy hoàn toàn 1,68 lít X thì sinh ra 2,8 lít khí CO2 . Xác định công thức phân tử của hai Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version – http://www.simpopdf.com

hiđrocacbon (biết các thể tích khí đều đo ở đktc). Đáp án: CH₄ và C₃H₆

Xác định công thức cấu tạo của anken. Đáp án: CH₃CH=CHCH₃.

Đáp án: HS: 50%.

Đáp án: 3,36 lít.

CHUYÊN ĐỀ VII

DẪN XUẤT HALOGEN – ANCOl – PHENOl

PHẦN LÝ THUYẾT

DẪN XUẤT HALOGEN CỦA HIDROCACBON 1. Khái niệm

Khi thay thế nguyên tử hidro của phân tử hidrocacbon bằng nguyên tử halogen ta được dẫn xuất halogen có CTTQ: RCl

+ Ví dụ: CH₃Cl, C₆H₅Cl

Bậc của dẫn xuất halogen: Chính là bậc của nguyên tử C liên kết trực tiếp với C.

+ Ví dụ:	Bậc I: CH₃CH₂Cl (etyl clorua)
	Bậc II: CH₃CHClCH₃ (isopropyl clorua)
	Bậc III: (CH₃)C-Br (tert – butyl bromua)
2. Tính chất hóa học:
a. Phản ứng thế nguyên tử halogen bằng nhóm OH:
RX	+	NaOH	t⁰	ROH+	NaX
			¾¾®
CH₃CH₂Br +			NaOH	t⁰		+	NaBr
				¾¾® CH₃CH₂OH
b. Phản ứng tách hidro halogenua:					+	KCl	+ H₂O
– CH₃-CH₂Cl	+	KOH	¾¾¾¾₀® CH₂=CH₂
			C ₂ H₅OH

– PTTQ: (đối với dẫn xuất halogen no, đơn chức, mạch hở)

GV: Nguyễn Phú Hoạt Page 40

Trường THPT Nguyễn Chí Thanh

C_nH_2n+1X + KOH ¾¾¾¾^C2^H5^OH® C_nH_2n + KX + H₂O

Simpo PDF Merge and Split Unregisteredt0 Version – http://www.simpopdf.com

Quy tắc Zaixep: Nguyên tử X tách với nguyên tử H ở C bậc cao hơn.

ANCOL

Định nghĩa – Phân loại a. Định nghĩa

Ancol là những hợp chất hữu cơ trong phân tử có nhóm OH liên kết trực tiếp với nguyên tử C no. Ví dụ: C₂H₅OH

Bậc ancol là bậc của nguyên tử C liên kết trực tiếp với nhóm OH.

Thí dụ

CH3-CH2-CH2-CH2OH: ancol bậc I

CH3-CH2-CH(CH3)-OH: ancol bậc II

CH3-C(CH3)2-OH: ancol bậc III

Phân loại

Ancol no, đơn chức, mạch hở (C_nH_2n+1OH): Ví dụ: CH₃OH . . .
Ancol không no, đơn chức mạch hở: CH₂=CH-CH₂OH
Ancol thơm đơn chức: C₆H₅CH₂OH

– Ancol vòng no, đơn chức: xiclohexanol

Ancol đa chức: CH₂OH-CH₂OH (etilen glicol), CH₂OH-CHOH-CH₂OH (glixerol)

Đồng phân – Danh pháp
Đồng phân: Chỉ có đồng phân cấu tạo (gồm đồng phân mạch C và đồng phân vị trí nhóm OH).

Thí dụ C₄H₁₀O có 4 đồng phân ancol

CH₃-CH₂-CH₂-CH₂OH; CH₃-CH(CH₃)-CH₂OH

CH₃-CH₂-CH(CH₃)-OH; CH₃-C(CH₃)₂-OH b. Danh pháp:

Danh pháp thường: Ancol + tên gốc ankyl + ic

+ Ví dụ: C₂H₅OH (ancol etylic)

Danh pháp thay thế: Tên hidrocacbon tương ứng với mạch chính + số chỉ vị trí nhóm OH + ol

4 3 2 1

Ví dụ: C H ₃ C H(CH ₃ ) C H ₂ C H ₂OH (3-metylbutan-1-ol)

Tính chất vật lý

Tan nhiều trong nước do tạo được liên kết H với nước. Độ tan trong nước giảm dần khi số nguyên tử C tăng lên.

Tính chất hóa học

Phản ứng thế H của nhóm OH * Tính chất cung của ancol

2C₂H₅OH + 2Na → 2C₂H₅ONa + H₂↑

* Tính chất đặc trưng của ancol đa chức có hai nhóm OH liền kề

Hòa tan được Cu(OH)₂ ở điều kiện thường tạo thành dung dịch màu xanh lam. Phản ứng này dùng để nhận biết ancol đa chức có hai nhóm OH liền kề.

2C₃H₅(OH)₃ + Cu(OH)₂ → [C₃H₅(OH)₂O]₂Cu + 2H₂O b. Phản ứng thế nhóm OH

* Phản ứng với axit vô cơ

C₂H₅ – OH + H – Br ¾¾^t® C₂H₅Br + H₂O * Phản ứng với ancol

2C₂H₅OH	H SO , 140⁰ C					C₂H₅OC₂H₅		+	H₂O
2C₂H₅OH	¾¾¾¾¾®					C₂H₅OC₂H₅		+	H₂O
	2	4
						đietyl ete
– PTTQ: 2ROH	H SO , 140⁰ C					R-O-R	+	H₂O
– PTTQ: 2ROH	¾¾¾¾¾®					R-O-R	+	H₂O
	2		4
c. Phản ứng tách nước
C₂H₅OH				H SO , 170⁰ C			C₂H₄	+	H₂O
C₂H₅OH		¾¾¾¾¾®					C₂H₄	+	H₂O
				2	4
– PTTQ:C_nH_2n+1OH				H SO , 170⁰ C			CnH2n	+	H₂O
– PTTQ:C_nH_2n+1OH		¾¾¾¾¾®					CnH2n	+	H₂O
				2	4
d. Phản ứng oxi hóa:


*GV: Nguyễn Phú Hoạt*									Page 41

Trường THPT Nguyễn Chí Thanh

– Oxi hóa không hoàn toàn:

Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version – http://www.simpopdf.com + Ancol bậc 1 khi bị oxi hóa bởi CuO/to cho ra sản phẩm là andehit

RCH₂OH + CuO ¾¾^t® RCHO + Cu↓ + H₂O + Ancol bậc hai khi bị oxi hóa bởi CuO/t^o cho ra sản phẩm là xeton.

R-CH(OH)-R’ + CuO ¾¾^t® R-CO-R’ + Cu↓ + H₂O

Ancol bậc III khó bị oxi hóa.

– Oxi hóa hoàn toàn:

CnH2n+1OH +	3n	O2		0	nCO₂ +	(n+1)H₂O
CnH2n+1OH +	2	O2	¾¾®		nCO₂ +	(n+1)H₂O
			t
5. Điều chế:
a. Phương pháp tổng hợp:
– Điều chế từ anken tương ứng: C_nH_2n+					H₂O	H SO , t⁰		CnH2n+1OH
– Điều chế từ anken tương ứng: C_nH_2n+					H₂O	¾¾¾¾®		CnH2n+1OH
						2	4

Điều chế Glixerol đi từ anken tương ứng là CH₂=CH-CH₃. b. Phương pháp sinh hóa: Điều chế C₂H₅OH từ tinh bột.

(C₆H₁₀O₅)_n

C6H12O6

PHENOL

¾¾¾^+H2^O® C₆H₁₂O₆

t⁰ , xt

¾¾¾^enzim® 2C₂H₅OH + 2CO₂

Định nghĩa – Phân loại – Danh pháp

Định nghĩa: Phenol là những hợp chất hữu cơ trong phân tử có nhóm -OH liên kết trực tiếp với nguyên tử C vòng benzen.

Ví dụ: C₆H₅OH (phenol) . . .

Phân loại:

Phenol đơn chức: Phân tử có một nhóm -OH phenol.

Phenol đa chức: Phân tử chứa hai hay nhiều nhóm -OH phenol. c. Danh pháp: Số chỉ vị trí nhóm thế + phenol

Tính chất hóa học:
Phản ứng thế nguyên tử H của nhóm OH

Tác dụng với kim loại kiềm

2C₆H₅OH + 2Na → 2C₆H₅ONa + H₂↑

Tác dụng với dung dịch bazơ

C₆H₅OH + NaOH → C₆H₅ONa + H₂O

Phản ứng thế H của vòng benzen: Tác dụng với dung dịch Brom (Phản ứng này dùng để nhận biết phenol).

C₆H₅OH + 3Br₂ → C₆H₂Br₃OH↓ + 3HBr 3. Điều chế: Để điều chế phenol ta có sơ đồ sau:

C₆H₆ → C₆H₅Br → C₆H₅ONa → C₆H₅OH

PHẦN HƯỚNG DẪN GIẢI

Lập công thức phân tử của ancol
Các công thức tổng quát thường gặp của ancol
- Ancol no, đơn chức, mạch hở: C_nH_2n+1OH

Ancol no, đa chức, mạch hở: C_nH_2n+2-a(OH)_a hoặc C_nH_2n+2O_a (thường dùng khi làm bài tập).
Công thức của ancol đơn chức: ROH.

Phản ứng đốt cháy của ancol
Ancol no, đơn chức, mạch hở

C_n H_2n ₊₁OH + ³ⁿ O₂ ® nCO₂ + (n +1)H₂O 2

ⁿH₂ O ^{> n}CO₂ ^{; n}ancol ^{= n}H ₂ O ^{– n}CO₂

Đối với ancol no, đơn chức, mạch hở ta luôn có công thức sau để giải nhanh bài tập

^mancol	= m_{H O}	–	^mCO	2
				2
			11
	2		11
	2


*GV: Nguyễn Phú Hoạt*					Page 42

Trường THPT Nguyễn Chí Thanh

b. Ancol no, đơn chức, mạch hở

Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version – http://www.simpopdf.com

– C

+ 1 – a

® nCO

+ (n +1)H

2n +2

n_H₂ _O > n_CO₂ ; n_ancol = n_H ₂ _O – n_CO₂ . Từ đó ta có thể suy ra: Đối với ancol no ta luôn có

ⁿH₂ O ^{> n}CO₂ ^{; n}ancol no ^{= n}H₂ O ^{– n}CO₂

Lập công thức phân tử của ancol

Cách 1: M = 14n + 18 (đơn chức) hoặc M = 14n + 2 + 16a. M ta có thể tính bằng nhiều cách khác nhau tùy vào dử kiện bài ra.

* Cách 2: n =	ⁿCO₂	. Mà ta có n_{ancol no}	= n_{H O} – n_CO		® n =	ⁿCO ₂	=		ⁿCO₂
* Cách 2: n =		. Mà ta có n_{ancol no}	= n_{H O} – n_CO	2	® n =		=			^– ⁿCO
	ⁿancol		2	2		ⁿancol		ⁿH
	ⁿancol					ⁿancol		ⁿH	O		2
							2				2

Cách 3: Ta lập tỉ lệ trên PTHH để đưa ra phương trình bậc nhất. Từ đó tính giái trị n.

Lưu ý: Nếu là hỗn hợp hai ancol đồng đẵng kế tiếp của nhau thì ta quy thành một ancol và giải hoàn toàn tương tự như 1 ancol.

Bài tập về phản ứng tách nước của ancol
Tách nước tạo anken

C H OH n 2n+1

¾¾¾¾¾¾H2SO4(®Æc),1700C®

C H + H On2n2

d_X/Y = ^X > 1

^MY

Tách nước tạo ete

_{2 ROH} ¾¾¾¾¾¾^H2^SO4^(®Æc),140C® _{ROR + H}₂_O

X Y

– d		=	M_X	< 1
– d	X/Y	=	M_Y	< 1
	X/Y

^mancol ^{= m}ete ^{+ m}H ₂O ^và ⁿancol ^{= 2n}H ₂O

Đối với phần bài tập tách nước tạo ete, chủ yếu ta áp dụng định luật bảo toàn khối

lượng để giải.

Oxi hóa ancol bậc I và II bởi CuO
- Ancol bậc 1 khi bị oxi hóa bởi CuO tạo ra andehit

Ancol bậc 2 khi bị oxi hóa bởi CuO tạo ra xeton Ta chỉ xét ancol no, đơn chức, mạch hở.

C_nH_2n+1OH + CuO ¾¾^t® C_nH_2nO + Cu + H₂O

^mchÊt r¾n gi¶m ^{= m}CuO ^{– m}Cu ^{= m}O (CuO)

ⁿO(CuO) ^{= n}ancol ^{= n}andehit hoÆc xeton ^{= n}Cu

– m		+ m		= m	+ m	H₂O
	ancol		O (CuO)	andehit hoÆc xeton		H₂O

Chú ý: Phần bài tập này liên quan đến rất nhiều phần bài tập andehit. Do vậy ta cần

chú ý vận dụng phần bài tập andehit tham gia phản ứng tráng gương để giải bài tập này.

Ví dụ 1: Đốt cháy hoàn toàn một ancol đơn chức X thu được 4,4 gam CO₂ và 3,6 gam H₂O. Xác định công thức phân tử của X.

Giải

Đặt CTPT của X là C_nH_2n+1OH.

4.4

= 0.1 (mol); n

3.6

= 0.2 (mol)

H O

® n =

ⁿCO

0.1

= 1

. Từ đó suy ra CTPT của ancol là: CH₃OH.

O ^– ⁿCO

ⁿancol

ⁿH

0.2 – 0.1

GV: Nguyễn Phú Hoạt Page 43

Trường THPT Nguyễn Chí Thanh

Ví dụ 2: Đun nóng 12,90 gam hỗn hợp X gồm 2 ancol no, đơn chức, bậc 1, là đồng đẳng kế tiếp Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version – http://www.simpopdf.com

trong H₂ SO₄ đặc ở 140oC thu được 10,65 gam hỗn hợp Y gồm 3 ete (h = 100%). Xác định công thức phân tử của hai ancol.

Giải

Đặt CT của hai ancol là

2ROH .

= m

– m

= 12.9 – 10.65 = 2.25 (gam) ® n

2.25

= 0.125 (mol)

H O

ancol

ete

H O

= 0.25 (mol) ®

12.9

= 51.6

ancol

= 2n

H O

ROH

0.25

R + 17 = 51.6 ® R = 34.6 . Vậy công thức phân tử hai ancol là: C₂H₅OH và C₃H₇OH

Ví dụ 3 (B-07): Cho m gam một ancol (rượu) no, đơn chức qua bình đựng CuO (dư), nung nóng. Sau khi phản ứng hoàn toàn, khối lượng chất rắn trong bình giảm 0,32 gam. Hỗn hợp hơi thu được có tỉ khối so với hiđro là 15,5. Tính giá trị của m.

Giải

Như vậy khối lượng chất rắn giảm chính là khối lượng O (CuO) đã phản ứng:

n			=	0,32	= 0,02(mol) = n
n	O (CuO)		=		= 0,02(mol) = n		CuO
	O (CuO)		16				CuO
			16
^mancol		^{+ m}O (CuO) ^{= m}andehit hoÆc xeton					+ m_H	O
							2
						Hçn hîp h¬i (X)
CnH2n+1OH					+		t⁰		+ Cu + H₂O
CnH2n+1OH					+	CuO ¾¾® C_nH_2nO			+ Cu + H₂O
						0,02	0,02		0,02

M_X = 15,5.2 = 31 ® m_x = 31.0,04 = 1,24(gam)

m_ancol = m_x – m_{O (CuO)} = 1,24 – 0,32 = 0,92(gam)

PHẦN BÀI TẬP TỰ GIẢI

PHẦN BÀI TẬP CƠ BẢN

Câu 1. Viết CTCT các đồng phân ancol ứng với CTPT C₃H₈O, C₄H₁₀O, C₅H₁₂O và gọi tên theo danh pháp thay thế.

Câu 2. Viết CTCT các ancol có tên gọi sau:

Ancol iso-propylic, ancol etylic, ancol n-propylic, etanol, propan-1-ol.
3-metylbutan-1-ol, 2-metylbutan-2-ol, pentan-1-ol, 2-metylpropan-2-ol.

Câu 3. Gọi tên các ancol sau theo danh pháp thay thế.

CH₃-CH(OH)-CH₂-CH₃; CH₃-CH₂-CH₂-CH₂OH; CH₃-C(CH₃)₂-CH₂-CH(OH)-CH₃.

CH₃-CH₂-CH(CH₃)-OH; CH₃OH, CH₃-CH=CH-CH(CH₃)-CH₂OH Câu 4. Hoàn thành các PTHH của các phản ứng sau:

a. CH₃Cl		+	NaOH		t⁰
a. CH₃Cl		+	NaOH		¾¾®
b. CH₃-CH₂-CH₂Cl		+	KOH		t⁰
b. CH₃-CH₂-CH₂Cl		+	KOH		¾¾®
c. CH₃-CH₂-CH₂Cl		+	KOH		C H OH, t⁰
c. CH₃-CH₂-CH₂Cl		+	KOH		¾¾¾¾®
					2	5
d. CH₃-CHCl-CH₂CH₃		+	NaOH		C H OH, t⁰
d. CH₃-CHCl-CH₂CH₃		+	NaOH		¾¾¾¾®
					2	5
Câu 5. Hoàn thành các PTHH của các phản ứng sau:
a. CH₃OH	+	Na	®
b. C₃H₅(OH)₃	+	Na	®
c. ROH	+	HCl	®
d. C₂H₅OH			H SO , 140⁰ C
d. C₂H₅OH			¾¾¾¾¾®
			2	4
e. C₂H₅OH			H SO , 170⁰ C
e. C₂H₅OH			¾¾¾¾¾®
			2	4
f. CH₃-CH(OH)-CH₂-CH₃			H SO , 170⁰ C
f. CH₃-CH(OH)-CH₂-CH₃			¾¾¾¾¾®
			2	4
g. C₂H₅OH	+	CuO	t⁰
g. C₂H₅OH	+	CuO	¾¾®
h. iso-C₃H₇OH	+	CuO	t⁰
h. iso-C₃H₇OH	+	CuO	¾¾®
i. n-C₃H₇OH	+	CuO	_t0
i. n-C₃H₇OH	+	CuO	¾¾®

*GV: Nguyễn Phú Hoạt*						Page 44

Trường THPT Nguyễn Chí Thanh

Simpo kPDF.C2HMerge5OH and Split+ UnregisteredO2¾¾Version^t® – http://www.simpopdf.com

l. C_nH_2n+1OH		+	O₂		_t0
l. C_nH_2n+1OH		+	O₂	¾¾®
Câu 6. Hoàn thành các PTHH của các phản ứng sau:
a. C₆H₅OH		+	Na		®
b. C₆H₅OH		+	KOH		®
c. C₆H₅OH		+	Br₂		®
d. C₆H₅OH		+	HNO3 (đặc)		¾¾¾¾¾®
					H	SO	(®Æc), t⁰
					2	4
Câu 7. Viết PTHH để điều chế các chất sau từ các chất hữu cơ tương ứng:
Etanol, etilen, propan-2-ol, propilen
Câu 8. Hoàn thành các chuối phản ứng sau:
a. Metan	^¦ axetilen	¦	etilen	¦	etanol		^¦ axit axetic
b. Benzen	^¦ brombenzen		¦	natri phenolat			^¦ phenol ^¦ 2,4,6-tribromphenol

Câu 9. Nhận biết các chất sau bằng phương pháp hóa học:

Etanol, glixerol, nước và benzen.
Phenol, etanol, glixerol, nước.

Propan-1,2-điol; propan-1,3-điol.
Propan-1,2,3-triol; propan-1,3-điol; 2-metylpropan-2-ol.

Câu 10. Từ axetilen, viết PTHH của các phản ứng điều chế: etyl bromua (1); 1,2-đibrometan (2); vinyl clorua (3).

Câu 11. Từ propen và các hóa chất vô cơ cần thiết khác có thể điều chế được các chất sau:

propan-2-ol (1); propan-1,2-điol (2). Viết PTHH của các phản ứng xãy ra.

Câu 12. Từ benzen và các hóa chất vô cơ cần thiết khác có thể điều chế được các chất sau: 2,4,6-tribromphenol (1); 2,4,6-trinitrophenol (2). Viết PTHH của các phản ứng xãy ra.

Câu 13. Cho 12,2 gam hỗn hợp X gồm etanol và propan-1-ol tác dụng với Na dư thu được 2,8 lít khí (đktc).

Tính thành phần % khối lượng của mỗi chất trong hỗn hợp ban đầu.
Cho hỗn hợp X qua ống đựng CuO đun nóng. Viết PTHH của các phản ứng xãy ra.

Câu 14. Đốt cháy hoàn toàn 5,5 gam hỗn hợp X gồm hai ancol CH₃OH và C₂H₅OH thu được 4,48 lít khí CO₂ (đktc) và m gam nước.

Tính % khối lượng mỗi ancol trong hỗn hợp đầu.
Tính giá trị m.

Đun nóng hỗn hợp X với xúc tác H₂SO₄ đặc ở nhiệt độ 140⁰C thu được hỗn hợp 3 ete. Viết PTHH của các phản ứng xãy ra.

Câu 15. Đốt cháy hoàn toàn 10,6 gam hỗn hợp X gồm hai ancol C₂H₅OH và n-C₃H₇OH. Toàn bộ sản phẩm cháy thu được sục vào bình đựng dung dịch nước vôi trong dư thu được 50 gam kết tủa và khối lượng bình tăng lên m gam.

Tính khối lượng mỗi ancol trong hỗn hợp ban đầu.
Tính giá trị m.
Cho hỗn hợp X qua ống đựng CuO đun nóng. Viết PTHH của các phản ứng xãy ra.

Câu 16. Câu . Cho 11 gam hỗn hợp hai ancol no đơn chức, kế tiếp nhau trong dãy đồng đẳng tác dụng hết với Na dư thu được 3,36 lít H₂ (đktc).

Xác định công thức phân tử của hai ancol.

Tính % khối lượng mỗi ancol trong hỗn hợp đầu.

Câu 17. Đốt cháy hoàn toàn 0.1 mol một ancol no, đơn chức X cần V lít O₂ (đktc) thu được 6.72 lít khí CO₂ (đktc) và gam nước.

Xác định công thức phân tử của X.
Tính giá trị m.
Tính V bằng các phương pháp khác nhau.

Câu 18. Đốt cháy hoàn toàn một ancol đơn chức X thu được 4,4 gam CO₂ và 3,6 gam H₂O. Xác định công thức phân tử của X.

Câu 19. Đun nóng 15,2 gam hỗn hợp 2 ancol no đơn chức, là đồng đẳng kế tiếp với H₂SO₄ đặc ở 140^OC, thu được 12,5 gam hỗn hợp 3 ete (h = 100%).

Xác định công thức của 2 ancol.
Tính % khối lượng mỗi ancol trong hỗn hợp đầu.

GV: Nguyễn Phú Hoạt Page 45

Trường THPT Nguyễn Chí Thanh

Câu 20. Cho 3,7 gam một ancol no, đơn chức, mạch hở tác dụng với Na dư thấy có 0,56 lít khí Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version – http://www.simpopdf.com

thoát ra (ở đktc). Xác định công thức phân tử của X.

Câu 21. Cho 14 gam hỗn hợp A gồm phenol và etanol tác dụng với Na dư thu được 2,24 lít khí

H₂ (đktc).

Viết PTHH của các phản ứng xãy ra.
Tính % mỗi chất trong hỗn hợp A.
Cho 14 gam hỗn hợp A tác dụng với dung dịch HNO₃ (đủ) thì thu được bao nhiêu gam axit picric (2,4,6-trinitrophenol).

Câu 22. Cho hỗn hợp A gồm etanol và phenol tác dụng với Na dư thu được 3,36 lít H₂ (đktc).

Nếu cho hỗn hợp trên tác dụng với nước brom vừa đủ thu được 19,86 gam kết tủa trắng.

Viết PTHH của các phản ứng xãy ra.
Tính % theo khối lượng mỗi chất có trong hỗn hợp ban đầu.

Câu 23. Cho natri tác dụng hoàn toàn với 18,8 gam hỗn hợp hai ancol no, đơn chức, mạch hở kế tiếp trong dãy đồng đẳng sinh ra 5,6 lít khí H₂ (đktc).

Xác định CTPT của hai ancol trên.

Tính khối lượng mỗi ancol trong hỗn hợp ban đầu.

Câu 24. Chia hỗn hợp X gồm hai ancol no, đơn chức, mạch hở thành hai phần bằng nhau. Đốt cháy hết phần (1) thu được 5,6 lít CO₂ (đktc) và 6,3 g nước. Phần (2) tác dụng hết với natri thì thấy thoát ra V lít khí (đktc). Xác định V.

Câu 25. Đốt cháy hết hỗn hợp gồm hai ancol no, đơn chức, mạch hở kế tiếp nhau trong dãy đồng đẳng thu được 5,6 lít CO₂ (đktc) và 6,3 g nước. Xác định CTPT của hai ancol.

Câu26. Cho 0,1 mol rượu X phản ứng hết với Na dư thu được 2,24 lít khí H₂(đktc). Số nhóm chức -OH của rượu X là bao nhiêu?

Câu 27. Chia m gam hỗn hợp hai ancol thành hai phần bằng nhau.

Phần 1: Đốt cháy hoàn toàn, thu được 2,24 lít khí CO₂ (đktc).

Phần 2: Đehiđrat hóa hoàn toàn thu được hỗn hợp 2 anken. Nếu đốt cháy hết 2 anken thì thu được bao nhiêu gam nước?

Câu 28. Oxi hoá 4,96 gam X là một ancol (rượu) đơn chức bậc 1 (h=100%), rối lấy anđehit thu được cho tác dụng hết với lượng dư AgNO₃ trong dung dịch NH₃, thu được 66,96 gam Ag. Xác định công thức của X .

Câu 29. Oxi hoá hỗn hợp X gồm C₂H₆O và C₄H₁₀O thu được hỗn hợp Y gồm 2 anđehit. Cho Y tác dụng với dung dịch AgNO₃ trong NH₃ (dư) thu được m gam Ag. Cũng lượng X như trên, nếu cho tác dụng với Na dư thì thu được 1,12 lít khí H₂(đktc). Tính giá trị của m.

Câu 30. Đốt cháy hoàn toàn một ancol đơn chức X thu được 4,4 gam CO₂ và 3,6 gam H₂O. Nếu cho lượng X ở trên tách nước tạo ete (h=100%). Tính số gam ete thu được.

Câu 31. Đun nóng 12,90 gam hỗn hợp X gồm 2 ancol no, đơn chức, bậc 1, là đồng đẳng kế tiếp trong H₂SO₄ đặc ở 140^oC thu được 10,65 gam hỗn hợp Y gồm 3 ete (h = 100%). Xác định công thức phân tử của hai ancol.

Câu 32. Đốt cháy hoàn toàn m gam hỗn hợp hai ancol đơn chức A và B thuộc cùng một dãy đồng đẳng, người ta thu được 70,4 gam CO₂ và 39,6 gam H₂O. Tính giá trị của m.

Câu 33. Chia 27,6 gam hỗn hợp 3 ancol đơn chức thành 2 phần bằng nhau. Phần 1 cho tác dụng hết với Na, thu được 3,36 lít khí H₂ (đktc). Phần 2 tách nước thu được m gam hỗn hợp 6 ete (h=100%). Tính giá trị của m.

PHẦN BÀI TẬP NÂNG CAO

Câu 1 (B-2010). Đốt cháy hoàn toàn một lượng hỗn hợp X gồm 2 ancol (đều no, đa chức, mạch hở, có cùng số nhóm -OH) cần vừa đủ V lít khí O₂, thu được 11,2 lít khí CO ₂ và 12,6 gam H₂O (các thể tích khí đo ở đktc). Tính giá trị của V. Đáp án: V = 14,56 lít.

Câu 2 (CĐ-08). Đốt cháy hoàn toàn một rượu (ancol) đa chức, mạch hở X, thu được H₂O và CO₂ với tỉ lệ số mol tương ứng là 3:2. Xác định công thức phân tử của X. Đáp án: C₂H₆O₂.

Câu 3 (B-2007). X là ancol (rượu) no, mạch hở. Đốt cháy hoàn toàn 0,05 mol X cần 5,6 gam oxi, thu được hơi nước và 6,6 gam CO₂. Xác định công thức của X. Đáp án: C₃H₅(OH)₃.

Câu 4 (B-2010). Đốt cháy hoàn toàn m gam hỗn hợp X gồm ba ancol (đơn chức, thuộc cùng dãy đồng đẳng), thu được 8,96 lít khí CO₂ (đktc) và 11,7 gam H ₂O. Mặt khác, nếu đun nóng m gam X với H₂SO₄ đặc thì thu được x gam hỗn hợp các ete. Tính giá trị của x. Đáp án: 7,85 gam.

GV: Nguyễn Phú Hoạt Page 46

Trường THPT Nguyễn Chí Thanh

Câu 5 (B-08). Đun nóng một rượu (ancol) đơn chức X với dung dịch H2SO4 đặc trong điều Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version – http://www.simpopdf.com

kiện nhiệt độ thích hợp sinh ra chất hữu cơ Y, tỉ khối hơi của X so với Y là 1,6428. Xác định công thức phân tử của X. Đáp án: C₂H₆O.

Câu 6 (A-2010). Oxi hoá hết 2,2 gam hỗn hợp hai ancol đơn chức thành anđehit cần vừa đủ 4,8 gam CuO. Cho toàn bộ lượng anđehit trên tác dụng với lượng dư dung dịch AgNO₃ trong NH₃, thu được 23,76 gam Ag. Xác định công thức phân tử của hai ancol.

Đáp án: CH₃OH và C₂H₅CH₂OH.

Câu 7 (CĐ-08). Oxi hoá ancol đơn chức X bằng CuO (đun nóng), sinh ra một sản phẩm hữu cơ duy nhất là xeton Y (tỉ khối hơi của Y so với khí hiđro bằng 29). Xác định công thức cấu tạo của

Đáp án: CH₃-CH(OH)-CH₃.

Câu 8 (B-07). Cho m gam một ancol (rượu) no, đơn chức qua bình đựng CuO (dư), nung nóng. Sau khi phản ứng hoàn toàn, khối lượng chất rắn trong bình giảm 0,32 gam. Hỗn hợp hơi thu được có tỉ khối so với hiđro là 15,5. Tính giá trị của m. Đáp án: m = 0,92 gam.

Câu 9. Đốt cháy hoàn toàn một ancol đơn chức X thu được 4,4 gam CO₂ và 3,6 gam H₂O. Nếu cho lượng X ở trên tách nước tạo ete (h=100%) thì số gam ete thu được là bao nhiêu?

Câu 10. Cho 15,6 gam hỗn hợp X gồm 2 ancol (rượu) đơn chức, kế tiếp nhau trong dãy đồng đẳng tác dụng hết với 9,2 gam Na, thu được 24,5 gam chất rắn. Nếu cho 15,6 gam X tách nước tạo ete (h = 100%) thì số gam ete thu được là bao nhiêu?

Câu 11 (A-2010). Đốt cháy hoàn toàn m gam hỗn hợp 3 ancol đơn chức, thuộc cùng dãy đồng đẳng, thu được 3,808 lít khí CO₂ (đktc) và 5,4 gam H₂O. Tính giá trị của m. Đáp án: 4,72 gam. Câu 12 (CĐ-2010). Cho 10 ml dung dịch ancol etylic 46⁰ phản ứng hết với kim lại Na (dư), thu được V lít khí H₂ (đktc). Biết khối lượng riêng của ancol etylic nguyên chất bằng 0,8 g/ml. Tính giá trị của V. Đáp án: V = 0,896 lít.

Câu 13 (A-2011). Hợp chất hữu cơ X chứa vòng benzen có công thức phân tử trùng với công thức đơn giản nhất. Trong X, tỉ lệ khối lượng các nguyên tố là m_C : m_H : m_O = 21 : 2 : 8. Biết khi X phản ứng hoàn toàn v ới Na thì thu được số mol khí hiđro bằng số mol của X đã phản ứng. X có bao nhiêu đồng phân (chứa vòng benzen) thỏa mãn các tính chất trên? Đáp án: Công thức phân tử của X: C₇H₈O₂: 9 đồng phân thỏa mản.

Câu 14 (B-2011). Chia hỗn hợp gồm hai ancol đơn chức X và Y (phân tử khối của X nhỏ hơn của Y) là đồng đẳng kế tiếp thành hai phần bằng nhau:

Đốt cháy hoàn toàn phần 1 thu được 5,6 lít CO₂ (đktc) và 6,3 gam H₂
Đun nóng phần 2 với H₂SO₄ đặc ở 140^oC tạo thành 1,25 gam hỗn hợp ba ete. Hoá hơi hoàn toàn hỗn hợp ba ete trên, thu được thể tích hơi bằng thể tích của 0,42 gam N₂ (trong cùng điều kiện nhiệt độ, áp suất). Tính hiệu suất phản ứng tạo ete của X, Y. Đáp án: 40% và 20%.

Câu 15 (A-2009). Khi đốt cháy hoàn toàn m gam hỗn hợp hai ancol no, đơn chức, mạch hở thu được V lít khí CO₂ (ở đktc) và a gam H₂O. Tìm biểu thức liên hệ giữa m, a và V?

Đáp án: m = a – _5,6^V

Câu 16 (A-2009). Đun nóng hỗn hợp hai ancol đơn chức, mạch hở với H₂SO₄ đặc, thu được hỗn hợp gồm các ete. Lấy 7,2 gam một trong các ete đó đem đốt cháy hoàn toàn, thu được 8,96 lít khí CO₂ (ở đktc) và 7,2 gam H₂O. Xác định CTCT của hai ancol.

Đáp án: CH₃OH và CH₂=CH-CH₂-OH.

Câu 17 (B-2009). Hỗn hợp X gồm hai ancol no, đơn chức, mạch hở, kế tiếp nhau trong dãy đồng đẳng. Oxi hoá hoàn toàn 0,2 mol hỗn hợp X có khối lượng m gam bằng CuO ở nhiệt độ thích hợp, thu được hỗn hợp sản phẩm hữu cơ Y. Cho Y tác dụng với một lượng dư dung dịch AgNO₃ trong NH₃, thu được 54 gam Ag. Xác định giá trị của m. Đáp án: m = 8,5 gam.

GV: Nguyễn Phú Hoạt Page 47

Trường THPT Nguyễn Chí Thanh

Simpo PDF Merge and Split UnregisteredCHUYÊNVersionĐỀ VIII-http://www.simpopdf.com

ANDEHIT – XETON – AXIT CACBOXYLIC

PHẦN LÝ THUYẾT TRỌNG TÂM

ANDEHIT

Định nghĩa – Danh pháp

Định nghĩa: Andehit là những hợp chất hữu cơ mà phân tử có nhóm -CH=O liên kết trực tiếp với nguyên tử C hoặc nguyên tử H.

Ví dụ: HCHO, CH₃..

Danh pháp:

Tên thay thế của các andehit no đơn chức mạch hở như sau:

Tên hidrocacbon no tương ứng với mạch chính + al

4 3 2 1

Ví dụ: C H ₃ C H(CH ₃ ) C H ₂ C HO (3-metylbutanal)

Tên thường của một số anđehit: Andehit + tên axit tương ứng Ví dụ: HCHO (andehit fomic), CH₃CHO (andehit axetic) . . .

Tính chất hóa học

Vừa thể hiện tính oxi hóa, vừa thể hiện tính khử

Tính oxi hóa: Phản ứng cộng H₂ (tạo thành ancol bậc I):

RCHO + H₂ ¾¾¾^Ni,t® RCH₂OH

Tính khử: Tác dụng với các chất oxi hóa

R-CHO + 2AgNO₃ + H₂O + 3NH₃	t⁰	R-COONH₄	+ 2Ag↓	+ 2NH₄NO₃
	¾¾®
R-CHO + 2Cu(OH)₂ + NaOH	_t0	RCOONa +	Cu₂O↓ +	3H₂O
	¾¾®

(đỏ gạch)

Các phản ứng trên dùng để nhận biết andehit.

Điều chế

Để điều chế andehit ta đi từ ancol bằng phản ứng oxi hóa không hoàn toàn.

CH₃CH₂OH + CuO ¾¾^t® CH₃CHO + Cu + H₂O – Đi từ hidrocacbon.

2CH₂=CH₂ + O₂ ¾¾¾^xt,t® 2CH₃CHO II. XETON

Định nghĩa

– Là những hợp chất hữu cơ mà phân tử có nhóm liên kết trực tiếp với hai nguyên tử C.

-Ví dụ: CH₃-CO-CH₃ (đimetyl xeton), CH₃-CO-C₆H₅ (metyl phenyl xeton) . . .

Tính chất hóa học

– Cộng H₂ tạo thành ancol bậc II.

R-CO-R’ + H₂ ¾¾¾^Ni,t® RCH(OH)R’

CH₃-CO-CH₃ + H₂ ¾¾¾^Ni,t® CH₃CH(OH)CH₃

Xeton không tham gia phản ứng tráng gương.

Điều chế

Oxi hóa không hoàn toàn ancol bậc II.

CH₃CH(OH)CH₃ + CuO ¾¾^t® CH₃-CO-CH₃ + Cu + H₂O

Đi từ hidrocacbon.

AXIT CACBOXYLIC

Định nghĩa – Danh pháp a. Định nghĩa

– Là những phân tử hợp chất hữu cơ mà phân tử có nhóm -COOH liên kết trực tiếp với nguyên tử C hoặc nguyên tử H.

– Ví dụ: HCOOH, CH₃COOH, . . .

Danh pháp

– Tên thay thế của các axit cacboxylic no, đơn chức, mạch hở như sau:

GV: Nguyễn Phú Hoạt Page 48

Trường THPT Nguyễn Chí Thanh

Axit + tên hidrocacbon no tương ứng với mạch chính + oic

Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version – http://www.simpopdf.com

5 4 3 2 1

– Ví dụ: C H ₃ C H(CH ₃ ) C H ₂ C H ₂ C OOH (Axit-4-metylpentanoic)

Tính chất vật lý

Axit tan nhiều trong nước do tạo được liên kết H với nước và độ tan giảm dần khi số nguyên tử C tăng lên.

Nhiệt độ sôi cao hơn ancol tương ứng do liên kết H giữa các nguyên tử bền hơn liên kết H giữa các phân tử ancol.

Tính chất hóa học
Tính axit: Có đầy đủ tính chất của một axit.

CH₃COOH + NaOH→ CH₃COONa + H₂O

2CH₃COOH	+	ZnO		→	(CH₃COO)₂Zn +		H₂O
2CH₃COOH	+	CaCO₃		→	(CH₃COO)₂Ca +		CO₂↑	+ H₂O
2CH₃COOH	+	Zn		→	(CH₃COO)₂Zn +		H₂↑
b. Phản ứng thế nhóm -OH (phản ứng este hóa):
				H⁺ , t⁰
RCOOH +	R’OH		¾¾¾®			RCOOR’ +	H₂O
			¬¾¾¾
				H⁺ , t	0
CH₃COOH	+	C₂H₅OH		¾¾¾®		CH₃COOC₂H₅	+	H₂O
				¬¾¾¾

etyl axetat

Điều chế axit axetic Lên men giấm

C₂H₅OH +	O₂	¾¾¾¾®		CH₃COOH+H₂O
		men giÊm
b. Oxi hóa andehit axetic		¾¾®	2CH₃COOH
2CH₃CHO	+ O₂	¾¾®	2CH₃COOH
		xt

Oxi hóa ankan
Từ metanol

CH₃OH + CO ¾¾¾^t,xt® CH₃COOH

Đây là phương pháp hiện đại sản xuất axit axetic.

PHẦN HƯỚNG DẪN GIẢI

Công thức tổng quát của andehit (xeton)

Công thức PT tổng quát
Andehit (xeton) no đơn chức mạch hở: C_nH_2nO
Andehit (xeton) không no có 1 liên kết C=C, đơn chức: C_nH_2n-2O

CTCT tổng quát

Andehit đơn chức: RCHO

Xeton đơn chức: RCOR’

Các PTHH liên quan đến việc giải bài tập phần này

PTHH đốt cháy andehit (xeton) no, đơn chức, mạch hở

C	H		O +	3n -1	O		® nCO		+ nH	O
		2n				2		2
n				2					2

Ở đây ta thấy rằng: n_H₂ _O = n_CO₂ vì trong phân tử andehit (xeton) có 1 liên kết π C=O.

Do vậy, việc lập CTPT của andehit tương tự như việc lập CTPT của hidrocacbon.

PTHH andehit (xeton) tác dụng với hidro

Trong hầu hết các đề đại học các năm gần đây chủ yếu đề ra về andehit. Do vậy, ta chỉ xét andehit. Tuy nhiên, nếu đề ra có xeton thì cách giải hoàn toàn tương tự.

RCHO + H₂	¾¾¾® RCH₂OH
	Ni, t	0
X		Y

Ta luôn có các công thức sau chúng ta cần nắm để giải bài tập:

GV: Nguyễn Phú Hoạt Page 49

Trường THPT Nguyễn Chí Thanh

Simpo2		PDF Merge and Split Unregistered Version – http://www.simpopdf.com
^– ⁿH ( h¶n øng) ^{= n}X				– n_Y
– m		+ m	= m® m		H ₂	= m- m
	andehit		H ₂	ancol		ancol	andehit

PTHH andehit gia phản ứng tráng gương

RCHO® 2Ag↓

R(CHO)₂® 4Ag↓

Riêng: HCHO ® 4Ag↓

Do vậy nếu cho hỗn hợp hai andehit đơn chức tham gia phản ứng tráng gương mà tỉ lệ n_andehit : n_Ag ¹1:2 thì ta suy ra một trong hai andehit là HCHO.

Bài tập axit cacboxylic

Công thức tổng quát

Công thức phân tử tổng quát

Axit no đơn chức mạch hở: C_nH_2nO₂ (n≥2)

Axit không no có 1 C=C: C_nH_2n-2O₂ (n≥3)

Công thức cấu tạo tổng quát

Axit đơn chức: RCOOH.
Axit hai chức: R(COOH)₂…

Các dạng bài tập liên quan

Axit tác dụng với bazơ

Ở đây ta chỉ xét axit đơn chức tác dụng với dung dịch NaOH (hoặc KOH…). Nếu đề ra với axit hai chức… ta làm tương tự.

Ở dạng này chủ yếu vận dụng phương pháp tăng giảm khối lượng để làm bài tập.

RCOOH

+ NaOH

→

RCOONa

H2O

x mol

Như vậy khối lượng tăng lên là 22x (gam). Trường hợp với KOH thì tương tự.

Lập công thức phân tử

Để lập công thức phân tử của axit cacboxylic thì ta vận dụng các cách lập công thức phân tử mà ta đã học ở các chương trước để trình bày.

Ví dụ 1 (CĐ-08): Cho hỗn hợp gồm 0,1 mol HCHO và 0,1 mol HCOOH tác dụng với lượng dư Ag₂O (hoặc AgNO₃) trong dung dịch NH₃, đun nóng. Sau khi các phản ứng xảy ra hoàn toàn, khối lượng Ag tạo thành là bao nhiêu?

Giải

HCHO	®	4Ag
0.1	®	0.4
HCOOH	®	2Ag
0.1		0.2

m_Ag = 0.6*108 = 64.8 (gam)

Ví dụ 2: Trung hòa hoàn toàn 10,6 gam hỗn hợp X gồm axit axetic và axit fomic cần 200 ml dung dịch NaOH 1M. Tính khối lượng mỗi axit trong hỗn hợp ban đầu.

Giải

n_NaOH = 0.2*1 = 0.2 (mol)

^Đặt ⁿHCOOH ^{= x; n}CH COOH		= y
	3
HCOOH	+	NaOH		®	HCOONa			+	H₂O
x			x	®
CH₃COOH	+	NaOH		®	CH₃COONa			+	H₂O
y		y
ì x + y = 0.2			ì x = 0.1		ìm	HCOOH	= 46*0.1 = 4.6 (gam)
ì x + y = 0.2			ì x = 0.1		ï	HCOOH
Ta có hệ PT: í			® í		® í	_CH ₃_COOH = 60*0.1 = 6 (gam)
_î 46x + 60y = 10.6			_î y = 0.1		_ïm	_CH ₃_COOH = 60*0.1 = 6 (gam)
					î

*GV: Nguyễn Phú Hoạt*									Page 50

Trường THPT Nguyễn Chí Thanh

Ví dụ 3 (A-08): Trung hoà 5,48 gam hỗn hợp gồm axit axetic, phenol và axit benzoic, cần dùng Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version – http://www.simpopdf.com

600 ml dung dịch NaOH 0,1M. Cô cạn dung dịch sau phản ứng, thu được m gam hỗn hợp chất rắn khan. Tính giá trị m.

Giải

Do bài này chỉ yêu cầu tính khối lượng muối thu được và 3 chất trên đều tác dụng với dung dịch NaOH, vì vậy ta có thể đặt 3 chất trên có công thức ROH.

n_NaOH = 0.6*0.1 = 0.06 (mol)

ROH + NaOH → RONa

0.06 0.06

+ H2O

Vận dụng phương pháp tăng giảm khối lượng ta có:

m = 5,48 + 0,06.22=6,8 (gam)

PHẦN BÀI TẬP TỰ GIẢI

PHẦN BÀI TẬP CƠ BẢN

Câu 1. Viết CTCT của các andehit có CTPT là C₄H₈O và gọi tên chúng theo tên thay thế.

Câu 2. Gọi tên các andehit sau theo danh pháp thường:

HCHO, CH₃CHO, CH₃CH₂CHO, CH₂=CHCHO.

Câu 3. Gọi tên các andehit sau theo danh pháp thay thế:

HCHO, CH₃CHO, CH₃CH₂CHO, CH₃CH(CH₃)-CH₂-CHO, CH₃-CH(CH₃)-CH(CH₃)-CHO.

Câu 4. Viết CTCT các andehit có tên gọi sau:

Andehit acrylic, andehit propionic, andehit axetic, 2-metylbutanal.
2,2-đimetylbutanal, andehit fomic, 3,4-đimetylpentanal, andehit oxalic.

Câu 5. Hoàn thành các PTHH của các phản ứng sau:

a. CH₃CHO	+	AgNO₃	+	NH₃	®
b. RCHO	+	AgNO₃	+	NH₃	®
c. CH₃CHO	+	H₂			Ni, t⁰
c. CH₃CHO	+	H₂			¾¾¾®
d. RCHO	+	H₂			¾¾¾®
					Ni, t⁰
e. CH≡CH	+	H₂O			¾¾¾®
					_Hg2+
f. CH₂=CH₂	+	O₂			¾¾®
					xt

Câu 5. Viết PTHH điều chế các chất sau từ các chất hữu cơ tương ứng:

Ancol etylic, ancol iso-propylic, ancol n-propylic, andehit axetic, andehit fomic.

Câu 6. Viết CTCT, gọi tên các axit (theo danh pháp thay thế) có CTPT C₄H₈O₂.

Câu 7. Gọi tên các axit sau theo danh pháp thường:

HCOOH, CH₃COOH, CH₃CH₂COOH, CH₂=CHCOOH, CH₂=C(CH₃) COOH, HOOC-COOH.

Câu 8. Viết CTCT các andehit có tên gọi sau:

Axit acrylic, axit propionic, axit axetic, axit -2-metylbutanoic.
Axit – 2,2-đimetylbutanoic, axit fomic, axit – 3,4-đimetylpentanoic, axit oxalic.

Câu 9. Hoàn thành các PTHH của các phản ứng sau:

a. CH₃COOH	+	Na	®
b. HCOOH	+	KOH	®
			¾¾¾¾¾®
c. CH₃COOH	+	C₂H₅OH	H SO		(®Æc), t⁰C
c. CH₃COOH	+	C₂H₅OH	¬¾¾¾¾¾
			3	4
		’	¾¾¾¾¾®
d. RCOOH	+	R OH	H SO		(®Æc), t⁰C
d. RCOOH	+	R OH	¬¾¾¾¾¾
			3	4
e. C₂H₅OH	+	O₂	¾¾¾¾®
			men giÊm
Câu 10. Viết PTHH điều chế các chất sau từ các chất hữu cơ tương ứng:
Etyl axetat, axit axetic, axit fomic.
Câu 11. Hoàn thành chuổi phản ứng sau:
(1)		(2)	metanol		(3)	(4)
a. Metan ¾¾®	metyl clorua ¾¾®		metanol		¾¾® metanal	¾¾® axit fomic.
(1)		(2)			(3)
b. Etanol ¾¾® andehit axetic ¾¾® axit axetic					¾¾® etyl axetat.
(1)		(2)
c. Propen ¾¾® propan-2-ol ¾¾® axeton.
(1)		(2)			(3)
d. Etilen ¾¾® andehit axetic ¾¾® axit axetic ¾¾® etyl axetat.
Câu 12. Nhận biết các chất sau bằng phương pháp hóa học:
a. Andehit axetic, axit axetic, glixerol và etanol.

*GV: Nguyễn Phú Hoạt*						Page 51

Trường THPT Nguyễn Chí Thanh

Axit fomic, andehit axetic, axit axetic, ancol etylic

Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version – http://www.simpopdf.com c. Propan-1-ol, propan -1,2-điol, andehit axetic, axit axetic.

Câu 13. Từ metan và các hóa chất vô cơ cần thiết khác có thể điều chế được axit fomic và axit axetic. Viết PTHH của các phản ứng xãy ra.

Câu 14. Trung hòa 16,6 gam hỗn hợp axit axetic và axit fomic bằng dung dịch natri hiđroxit thu được 23,2 gam hỗn hợp hai muối. Xác định thành phần % khối lượng mỗi axit trong hỗn hợp đầu.

Câu 15 (CĐA-09). Cho 0,1 mol hỗn hợp X gồm hai anđehit no, đơn chức, mạch hở, kế tiếp nhau trong dãy đồng đẳng tác dụng với lượng dư dung dịch AgNO₃ trong NH₃, đun nóng thu được 32,4 gam Ag. Xác định CTPT của anđehit trong X.

Câu 16. Cho 0,94 g hỗn hợp hai anđehit đơn chức, no, kế tiếp nhau trong dãy đồng đẵng tác dụng với dung dịch AgNO₃ trong NH₃ thu được 3,24 gam Ag.

Xác định CTPT của hai anđehit.

Tính % theo khối lượng mỗi andehit trong hỗn hợp đầu.

Câu 17. Đốt cháy hoàn toàn 4,4 gam một andehit X thu được 4,48 lít khí CO₂ (đktc) và 3,6 gam nước. Xác định CTPT của X.

Câu 18. Cho hỗn hợp X gồm 2 anđehit đồng đẳng kế tiếp tác dụng hết với H₂ (Ni, t⁰), thu được hỗn hợp Y. Đốt cháy hoàn toàn Y thu được 6,6 gam CO₂ và 4,5 gam H₂O.

Xác định công thức phân tử của 2 anđehit trong X.
Tính khối lượng của mỗi andehit trong hỗn hợp X.

Câu 19. Trung hòa hoàn toàn 10,6 gam hỗn hợp X gồm axit axetic và axit fomic cần 200 ml dung dịch NaOH 1M.

Tính khối lượng mỗi axit trong hỗn hợp ban đầu.
Tính khối lượng muối thu được.

Câu 20. Để trung hoà 8,8 gam một axit cacboxylic mạch không nhánh thuộc dãy đồng đẳng của axit fomic cần 100ml dung dịch NaOH 1M. Xác định công thức cấu tạo và tên gọi của axit đó. Câu 21. Đốt cháy hoàn toàn 0,1 mol hỗn hợp 2 axit cacboxylic là đồng đẳng kế tiếp thu được 3,36 lít CO₂ (đktc) và 2,7 gam H₂O.

Xác định công thức phân tử của mỗi axit.
Tính % theo khối lượng mỗi axit trong hỗn hợp đầu.

Câu 22 (CĐA-08). Đun nóng 6,0 gam CH₃COOH với 6,0 gam C₂H₅OH (có H₂SO₄ làm xúc tác, hiệu suất phản ứng este hoá bằng 50%). Tính khối lượng este tạo thành.

Câu 23. Hỗn hợp A gồm X, Y là 2 axit no, đơn chức, mạch hở, kế tiếp nhau trong dãy đồng đẳng. Cho 10,6 gam hỗn hợp A tác dụng hết với Na thu được 2,24 lít khí H₂ (đktc).

Xác định công thức phân tử của X và Y.
Tính khối lượng mỗi axit trong hỗn hợp A.

Câu 24. Đốt cháy hoàn toàn 6 gam một axit X thu được 4,48 lít khí CO₂ (đktc) và 3,6 gam H₂O.

Xác định công thức phân tử của X.

Câu 25. Đốt cháy hoàn toàn 0,88 gam 2 axit là đồng phân của nhau thu được 1,76 gam CO₂ và 0,72 gam H₂O.

Xác định công thức phân tử của 2 axit.
Viết CTCT của 2 axit đó.

Câu 26. Đốt cháy hoàn toàn 8,8 gam một axit no, đơn chức X cần 11,2 lít khí O₂ (đktc). Xác định công thức phân tử của axit.

Câu 27. Cho 90 gam axit axetic tác dụng với 69 gam rượu etylic (H₂SO₄ xúc tác). Khi phản ứng đạt tới cân bằng thì 66% lượng axit đã chuyển thành ete, khối lượng este sinh ra là bao nhiêu gam?

Câu 28. Trung hòa hoàn toàn 3 gam một axit cacboxilic no đơn chức X cần dùng vừa đủ 100ml dung dịch NaOH 0,5M. Tên gọi của X là gì?

Câu 29. Cho 1,74gam một anđehit no, đơn chức phản ứng hoàn toàn với AgNO₃/NH₃ sinh ra 6,48 gam bạc kim loại. Xác định công thức cấu tạo của anđehit.

Câu 30. Cho 0,92 gam hỗn hợp gồm axetilen và anđehit axetic phản ứng hoàn toàn với dung dịch AgNO₃ trong NH₃ thu được 5,64gam hỗn hợp rắn. Xác định thành phần % các chất trong hỗn hợp đầu.

GV: Nguyễn Phú Hoạt Page 52

Trường THPT Nguyễn Chí Thanh

Câu 31. Cho 10,9 g hỗn hợp gồm axit acrylic và axit propionic phản ứng hoàn toàn với Na thoát Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version – http://www.simpopdf.com

ra 1,68 lít khí (đktc). Nếu cho hỗn hợp trên tham gia phản ứng cộng H₂ hoàn toàn thì khối lượng sản phẩm cuối cùng là bao nhiêu?

Câu 32. Hỗn hợp X có khối lượng 10g gồm axit axetic và anđehit axetic. Cho X tác dụng với lượng dư dd AgNO₃ trong amoniac thấy có 21,6g Ag kết tủa. Để trung hòa X cần Vml dd NaOH 0,2M. Giá trị của V bằng bao nhiêu?

PHẦN BÀI TẬP NÂNG CAO

Câu 1 (CĐ-08). Cho hỗn hợp gồm 0,1 mol HCHO và 0,1 mol HCOOH tác dụng với lượng dư Ag₂O (hoặc AgNO₃) trong dung dịch NH₃, đun nóng. Sau khi các phản ứng xảy ra hoàn toàn, khối lượng Ag tạo thành là bao nhiêu? Đáp án: 64.8 gam.

Câu 2 (A-08). Cho 3,6 gam anđehit đơn chức X phản ứng hoàn toàn với một lượng dư Ag₂O (hoặc AgNO₃) trong dung dịch NH₃ đun nóng, thu được m gam Ag. Hoà tan hoàn toàn m gam Ag bằng dung dịch HNO₃ đặc, sinh ra 2,24 lít NO₂ (sản phẩm khử duy nhất, ở đktc). Xác định công thức của X. Đáp án: C₃H₇CHO.

Câu 3 (B-07). Khi oxi hoá 2,2 gam một anđehit đơn chức thu được 3 gam axit tương ứng. Xác định công thức của anđehit. Đáp án: CH₃CHO.

Câu 4 (B-08). Cho 3,6 gam axit cacboxylic no, đơn chức X tác dụng hoàn toàn với 500 ml dung dịch gồm KOH 0,12M và NaOH 0,12M. Cô cạn dung dịch thu được 8,28 gam hỗn hợp chất rắn khan. Xác định công thức phân tử của X. Đáp án: CH₃COOH.

Câu 5 (CĐ-2010). Cho 45 gam axit axetic phản ứng với 69 gam ancol etylic (xúc tác H₂SO₄ đặc), đun nóng, thu được 41,25 gam etyl axetat. Tính hiệu suất của phản ứng este hoá.

Đáp án: 62,5%.

Câu 6 (CĐ-08). Đun nóng 6,0 gam CH₃COOH với 6,0 gam C₂H₅OH (có H₂SO₄ làm xúc tác, hiệu suất phản ứng este hoá bằng 50%). Tính khối lượng este tạo thành. Đáp án: 4,4 gam.

Câu 7 (A-2010). Cho m gam hỗn hợp etanal và propanal phản ứng hoàn toàn với lượng dư dung dịch AgNO₃ trong NH₃, thu được 43,2 gam kết tủa và dung dịch chứa 17,5 gam muối amoni của hai axit hữu cơ. Tính giá trị của m. Đáp án: m = 10,9 gam.

Câu 8 (CĐ-09). Hiđro hoá hoàn toàn hỗn hợp M gồm hai anđehit X và Y no, đơn chức, mạch hở, kế tiếp nhau trong dãy đồng đẳng (M_X < M_Y), thu được hỗn hợp hai ancol có khối lượng lớn hơn khối lượng M là 1 gam. Đốt cháy hoàn toàn M thu được 30,8 gam CO₂. Xác định công thức và phần trăm khối lượng của X trong hỗn hợp M. Đáp án: CH₃CHO và 67,16%.

Câu 9 (A-08). Trung hoà 5,48 gam hỗn hợp gồm axit axetic, phenol và axit benzoic, cần dùng 600 ml dung dịch NaOH 0,1M. Cô cạn dung dịch sau phản ứng, thu được m gam hỗn hợp chất rắn khan. Tính giá trị m. Đáp án: 6,8 gam.

Câu 10 (B-07). Để trung hoà 6,72 gam một axit cacboxylic Y (no, đơn chức), cần dùng 200 gam dung dịch NaOH 2,24%. Xác định công thức của Y. Đáp án: CH₃COOH.

Câu 11 (B-07). Đốt cháy hoàn toàn 0,1 mol một axit cacboxylic đơn chức, cần vừa đủ V lít O₂ (đktc), thu được 0,3 mol CO₂ và 0,2 mol H₂O. Tính giá trị của V. Đáp án: V = 6,72 lít.

Câu 12 (A-2011). Hỗn hợp X gồm axit axetic, axit fomic và axit oxalic. Khi cho m gam X tác dụng với NaHCO₃ (dư) thì thu được 15,68 lít khí CO₂ (đktc). M ặt khác, đốt cháy hoàn toàn m gam X cần 8,96 lít khí O₂ (đktc), thu được 35,2 gam CO₂ và y mol H₂O. Tính giá trị của y.

Đáp án: y = 0,6 mol.

Câu 13 (A-2011). Trung hoà 3,88 gam hỗn hợp X gồm hai axit cacboxylic no, đơn chức, mạch hở bằng dung dịch NaOH, cô cạn toàn bộ dung dịch sau phản ứng thu được 5,2 gam muối khan. Nếu đốt cháy hoàn toàn 3,88 gam X thì thể tích oxi (đktc) cần dùng là bao nhiêu?

Đáp án: 2,24 lít.

Câu 14 (A-2011). Đốt cháy hoàn toàn x gam hỗn hợp gồm hai axit cacboxylic hai chức, mạch hở và đều có một liên kết đôi C=C trong phân tử, thu được V lít khí CO₂ (đktc) và y mol H₂O. Viết

biểu thức liên hệ giữa các giá trị x, y và V? Đáp án: V = ₅₅²⁸ (x + 30y)

Câu 15 (B-2011). Để hiđro hoá hoàn toàn 0,025 mol hỗn hợp X gồm hai anđehit có khối lượng 1,64 gam, cần 1,12 lít H₂ (đktc). Mặt khác, khi cho cũng lượng X trên phản ứng với một lượng dư dung dịch AgNO₃ trong NH₃ thì thu được 8,64 gam Ag. Xác định công thức cấu tạo của hai anđehit trong X. Đáp án: CH₂=CH-CHO và OHC-CH₂-CHO.

GV: Nguyễn Phú Hoạt Page 53

Trường THPT Nguyễn Chí Thanh

Câu 16 (B-2011). Hỗn hợp X gồm hai anđehit đơn chức Y và Z (biết phân tử khối của Y nhỏ Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version – http://www.simpopdf.com

hơn của Z). Cho 1,89 gam X tác dụng với một lượng dư dung dịch AgNO₃ trong NH₃, sau khi các phản ứng kết thúc, thu được 18,36 gam Ag và dung dịch E. Cho toàn bộ E tác dụng với dung dịch HCl (dư), thu được 0,784 lít CO₂ (đktc). Xác định tên của Z.

Đáp án: Andehit acrylic (CH₂=CH-CHO).

Câu 17 (B-2011). X là hỗn hợp gồm H₂ và hơi của hai anđehit (no, đơn chức, mạch hở, phân tử đều có số nguyên tử C nhỏ hơn 4), có tỉ khối so với heli là 4,7. Đun nóng 2 mol X (xúc tác Ni), được hỗn hợp Y có tỉ khối hơi so với heli là 9,4. Thu lấy toàn bộ các ancol trong Y rồi cho tác dụng với Na (dư), được V lít H₂ (đktc). Xác định giá trị lớn nhất của V. Đáp án: V = 11,2 lít.

Câu 18 (B-2009). Hỗn hợp X gồm axit Y đơn chức và axit Z hai chức (Y, Z có cùng số nguyên tử cacbon). Chia X thành hai phần bằng nhau. Cho phần một tác dụng hết với Na, sinh ra 4,48 lít khí H₂ (ở đktc). Đốt cháy hoàn toàn phần hai, sinh ra 26,4 gam CO₂. Xác định công thức cấu tạo thu gọn và phần trăm về khối lượng của Z trong hỗn hợp X? Đáp án: HOOC-COOH và 42,86%.

GV: Nguyễn Phú Hoạt Page 54